Τα άγνωστα Χριστούγεννα του 1944, οταν το ΕΑΜ απέτρεψε εισβολή στη ΛΕΣΒΟ

* Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Σίμου Χουτζαίου

Ο Δεκέμβρης του 1944 στη Μυτιλήνη έληξε με τη νίκη των δυνάμεων της αριστεράς που με διαπραγματεύσεις αλλά και έντονη την παρουσία των στρατιωτικών δυνατοτήτων της απέκρουσε την απόβαση σημαντικών δυνάμεων αποικιακών στρατευμάτων που έφθασαν στην προβλήτα της πόλης τα χαράματα της 24ης Δεκεμβρίου 1944.

Διοικητής των βρετανικών στρατευμάτων ήταν ο Άγγλος ταξίαρχος Turnbull, επικεφαλής μοίρας αγγλικών πολεμικών και μεταγωγικών καραβιών. Σ’ αυτά περιλαμβάνονταν το αγγλικό καταδρομικό «Σείριους», το αγγλικό ναρκαλιευτικό «Στάφα», ένα μικρό αγγλικό αποβατικό, ένα αγγλικό σκάφος ΜL, το ελληνικό αντιτορπιλικό «Κανάρης» το οποίο και βρισκόταν σε «κράτηση» επειδή το πλήρωμά του είχε αρνηθεί να υπακούσει τον κυβερνήτη του που είχε διατάξει να χτυπηθεί με κανονιοβολισμούς ο Πειραιάς και τέλος το ελληνικό υποβρύχιο «Νηρεύς» που όπως αποδείχθηκε από μέρες βρισκόταν έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης. Τα μεταγωγικά σκάφη ήταν τρία, ένα επτά χιλιάδων τόνων, ένα πέντε χιλιάδων τόνων και ένα τεσσάρων χιλιάδων τόνων.

Σύμφωνα με τα όσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι τώρα κύρια από το βιβλίο «Η αντίσταση στη Λέσβο- Πηγές και πτυχές της» των Π.Κ. Κεμερλή και Α.Σ. Πολυχρονιάδη και τις μαρτυρίες του τότε γραμματέα της νομαρχιακής επιτροπής του ΕΑΜ και μετέπειτα ιστορικού δημάρχου της Μυτιλήνης Απόστολου Αποστόλου που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του «Μνήμες» η προσπάθεια απόβασης των αγγλικών στρατευμάτων ήταν σε γνώση των «παπανδρεϊκών» του νησιού. Αλλά και των άλλων παραγόντων - εκπροσώπων της «εθνικής κυβέρνησης» που την παραμονή της άφιξης της αγγλικής μοίρας προχώρησαν στην για λόγους ασφαλείας φόρτωση του συνόλου των αρχείων της ναυτικής βάσης Μυτιλήνης στο αντιτορπιλικό «ΑΕΤΟΣ» που βρισκόταν μέσα στο λιμάνι της Μυτιλήνης και το οποίο απέπλευσε ξαφνικά το πρωί του Σαββάτου 23 .12.1944.

Η άφιξη των αγγλικών στρατευμάτων έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης έγινε αντιληπτή κατ’ άλλους από πολιτοφύλακες σκοπούς της προκυμαίας που ειδοποίησαν σχετικά τους αξιωματικούς της εθνικής πολιτοφυλακής και στη συνέχεια του ΕΛΑΣ. Κατ’ άλλους έγινε αντιληπτή από το γραμματέα της περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ Παναγιώτη Γώγο και το γραμματέα διαμερίσματος Αιγαίου του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας Παναγιώτη Κεμερλή οι οποίοι και πρώτοι με χωνιά κάλεσαν τους Μυτιληνιούς στο λιμάνι προς απόκρουση των Εγγλέζων.

Στο επιταγμένο από τους Βρετανούς τότε ξενοδοχείο «Αιγαίον» στη σημερινή πλατεία Σαπφούς (όπου σήμερα στεγάζονται τα γραφεία της νομαρχιακής επιτροπής Λέσβου του ΚΚΕ) έγιναν οι πρώτες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο πλευρών με στόχο την αποφυγή της σύγκρουσης. Από το ΕΑΜ στην επιτροπή θα συμμετείχαν ο γραμματέας του Απόστολος Αποστόλου και ο Αχιλλέας Κοντάρας, από τον ΕΛΑΣ ο διοικητής του Βασίλης Ευλαμπίου, από το φρουραρχείο ο φρούραρχος του ΕΛΑΣ Φώτης Δήμου και από την εθνική πολιτοφυλακή και εθνοφυλακή ο ταγματάρχης Σοφοκλής Βουρνάζος στέλεχος στη διάρκεια της κατοχής της οργάνωσης «Όμηρος» και με επαφές με το κλιμάκιο της αγγλικής υπηρεσίας Μ.Ι.6. Στο ξενοδοχείο «Αιγαίον» οι παραπάνω συναντήθηκαν με το διοικητή νήσων Αιγαίου Χρ. Τσιγάντε ο οποίος και τους ανακοίνωσε πως αυτοκρατορικά στρατεύματα αποτελούμενα από οκτακόσιους ινδούς στρατιώτες θα αποβιβαστούν στο νησί για να ξεκουραστούν, να γυμναστούν και στη συνέχεια να αναχωρήσουν για τα Δωδεκάνησα «όπου και θα πολεμήσουν τον κοινό εχθρό». Το αίτημα απορρίφθηκε αμέσως μια και όπως ειπώθηκε «η κατάσταση είναι κρίσιμη και τυχόν απόβαση θα αποτελούσε πρόκληση όταν μάλιστα στην Αθήνα γίνεται πόλεμος». Στην απάντηση της επιτροπής ο Τσιγάντες απάντησε με πρόσκληση στο «Σείριους» όπου και ο Turnbull θα συναντιόταν με τους εκπροσώπους των ΕΑΜικών οργανώσεων. Στο μεταξύ στην προκυμαία της Μυτιλήνης είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται πολίτες με κάθε λογής οπλισμό αλλά και ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ. Στη διάρκεια των πρώτων διαπραγματεύσεων μάλιστα το σκάφος ML προσπάθησε να πλησιάσει στην προκυμαία και να αποβιβάσει στρατό, προσπάθεια η οποία και αποκρούστηκε δυο φορές από τους συγκεντρωμένους πολίτες και στρατιωτικούς του ΕΛΑΣ.

Τότε και ειπώθηκε για πρώτη φορά από κάποιους το σύνθημα «γκομπάκ», μυτιληνιά παράφραση του «go back», σύνθημα το οποίο και ονομάτισε τις τριήμερες συγκρούσεις σαν «μάχη του γκομπάκ».

Στο «Σείριους» ο Άγγλος ταξίαρχος ζήτησε να επιτραπεί η απόβαση των στρατευμάτων βεβαιώνοντας πως δεν επρόκειτο να υπάρξει ανατροπή του ΕΑΜικού καθεστώτος στο νησί. Σημείωσε μάλιστα ότι «η απόβαση θα γινόταν στη βάση συμφωνίας με στελέχη του ΕΑΜ που είχε γίνει πριν από ένα μήνα». Το τελευταίο επανέλαβε και γραπτά προς την επιτροπή του ΕΑΜ γεγονός που προκαλεί έως και σήμερα ένα σημαντικό ιστορικό ερώτημα σχετικά με το ποια στελέχη του ΕΑΜ χωρίς να ενημερώσουν τα όργανα του κινήματος είχαν προχωρήσει σε συμφωνία απόβασης αγγλικών στρατευμάτων στη Λέσβο. Φυσικά το αίτημα του Turnbull απορρίφθηκε ενώ για τρίτη φορά το απόγευμα της ίδιας μέρας οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν αυτή τη φορά στο ξενοδοχείο «Αιγαίον» όπου έφτασε και ο Άγγλος ταξίαρχος. Σ’ αυτήν για πρώτη φορά από τον Τσιγάντε χρησιμοποιήθηκε το επιχείρημα της «καταπληκτικής πυκνότητας πυρός των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και των πολλών θυμάτων που θα υπήρχαν σε περίπτωση παρεμπόδισης της αποβίβασής τους».

Με στόχο τη συγκέντρωση στη Μυτιλήνη του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού στρατιωτικών δυνάμεων από μεριάς του ΕΛΑΣ οι εκπρόσωποι των ΕΑΜικών οργανώσεων προσπαθούσαν να κερδίσουν χρόνο ζητώντας την επανάληψη των διαπραγματεύσεων την επομένη μέρα, ανήμερα τα Χριστούγεννα. Τελικά ο Turnbull και μετά από την ουσιαστική απόρριψη του αιτήματός του από την ΕΑΜική πλευρά για απαγκίστρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από το λιμάνι αποδέχθηκε την επανάληψη της συζήτησης την επόμενη μέρα. Ήδη όμως με ενεργοποίηση κύρια των οργανώσεων του ΚΚΕ στη Μυτιλήνη, στη βόρεια είσοδο του λιμανιού της πόλης γνωστή τότε ως «Μπλόκια» φτάνουν χιλιάδες οπλισμένων Μυτιληνιών οι οποίοι και σε πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες παραμένουν εκεί έτοιμοι να αποκρούσουν οποιαδήποτε προσπάθεια απόβασης των αγγλικών στρατευμάτων. Κύρια με φροντίδα του γραμματέα της περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ Παναγιώτη Γώγου οργανώνονται και οδοφράγματα που αποκλείουν την πρόσβαση από το λιμάνι σε γειτονιές της Μυτιλήνης. Πολλά από αυτά τα οδοφράγματα παρέμειναν σε χρήση για μήνες, κάποια δε έως σχεδόν τα μέσα του εμφυλίου πολέμου.

Στις 9 το πρωί της 25 Δεκεμβρίου 1944 η επιτροπή των ΕΑΜικών οργανώσεων απορρίπτει γραπτά τα αιτήματα των Βρετανών ενώ έχει συμπληρωθεί πλήρως η άμυνα της πόλης, όλο δε το λιμάνι είναι κατειλημμένο από ένοπλους πολίτες. Σε όλη τη διάρκεια της μέρας των Χριστουγέννων και της νύχτας 25 προς 26 Δεκεμβρίου οι συναγερμοί στην ΕΑΜική πλευρά διαδέχονται ο ένας τον άλλο μια και από τα αγγλικά πλοία ξεκινούσαν αποβατικές ενέργειες οι οποίες όμως και στη συνέχεια σταματούσαν. Το μεσημέρι της 26ης Δεκεμβρίου το αγγλικό φορτηγό, το μόνο σκάφος που είχε καταφέρει να πλευρίσει στο εξωτερικό λιμάνι, αποπλέει και ενώνεται με τα υπόλοιπα πλοία που βρισκόταν έξω από το λιμάνι. Έως το βράδυ της 27ης Δεκεμβρίου όλα τα πλοία πλην του «Σείριους», κατά διαστήματα είχαν φύγει.

Το πρωί της ίδιας μέρας ο συγκεντρωμένος λαός ζητά την απόλυση του νομάρχη Κόντη που δεν είχε συμπαρασταθεί στις λαϊκές κινητοποιήσεις. Στο κτίριο της νομαρχίας το ίδιο απόγευμα ο Turnbull σε συνάντησή του με εκπροσώπους των ΕΑΜικών οργανώσεων εκφράζει τη λύπη του για την παρεξήγηση και ζητά απλώς να αποβιβαστεί ένα μικρό τμήμα 70-80 ανδρών που θα παρελάσει στην προκυμαία και θα καταθέσει στεφάνι σε ένα μνημείο πεσόντων. Και αυτό το αίτημα του Άγγλου στρατιωτικού δεδομένης πλέον της συγκεντρωμένης ισχύος των ΕΑΜικών οργανώσεων απορρίπτεται.

Το πρωί της Πέμπτης 28 Δεκεμβρίου 1944 ο πλοίαρχος Edwards ανακοινώνει στο ΕΑΜ πως «ήταν άσχημος ο καιρός τόσες μέρες και δεν συναντήθηκε μαζί τους αν και θα το ήθελε. Τώρα που έφτιαξε ο καιρός ήρθε και ανακοινώνει πως τα στρατεύματα δεν θα αποβιβαστούν και πως όλοι φεύγουν». Το μεσημέρι εκείνης της μέρας η νίκη των ΕΑΜικών δυνάμεων γιορτάζεται με παρέλαση του ΕΛΑΣ ενώ ο πλοίαρχος Edwards λίγο πριν την αναχώρησή του παραθέτει στο ξενοδοχείο «Αιγαίον» δεξίωση προς τιμήν των εκπροσώπων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ!

Οι πολίτες έχουν ήδη αποχωρήσει έχοντας φτιάξει όπως συνήθως συμβαίνει στη Λέσβο τραγούδια γι’ αυτό που πίστεψαν σαν νίκη. Στο σκοπό του «μπελ αμί» τραγουδούν:

«Του ΙΑΜ, του ΙΑΜ τσι γ’ ΙΠΟΝ

μας ανοίξαν τα μάτια λοιπόν

τσ’ οτ’ να κάνιτι, ρε γκμπαρ

δε μας βάζιτι σαμάρ

στς ικλουγές θα μας βριτι απών

Ρε Γιωργου βασλέ μας

για ρίξι πρους τνι γη κουμάτ του βλέμας

Η βασλές του κλουτσιάρκου του μλάρ

δε του πήρι ακόμα χαμπάρ

τς έςτσλι τουν Παπαντριγιά

τσι τς Αράπδις ντ γκουπριγιά

να μας βάλιν τσινούργιου σαμάρ.

Φουνιάδις φασίστις

αγήτε μη σας στείλουμι στς ακσίστις.

Μα κσπάσαν τα μλάρια

πιτάξαν απ τις κατίνις τα σαμάρια»

Πολλοί ακόμα και σήμερα αναρωτιούνται γιατί οι Βρετανικές και οι άλλες συνταγμένες με την εθνική κυβέρνηση δυνάμεις προχώρησαν στη συνειδητή «ήττα» του τριήμερου 24 έως 27 Δεκέμβρη 1944 στη Λέσβο. Αν μη τι άλλο ήξεραν πως είχαν να κάνουν με το μόνο νησί με ΕΑΜική αυτοδιοίκηση, εθνική πολιτοφυλακή και πλήρως επανδρωμένο σύνταγμα ΕΛΑΣ, λαϊκά δικαστήρια αλλά και με το 85% του πληθυσμού του οργανωμένο στις ΕΑΜικές οργανώσεις.

Κάποιοι υποστηρίζουν πως επρόκειτο για μια προσπάθεια επιβεβαίωσης του προπολεμικού και επί σειρά ετών βουλευτή Λέσβου και Πρωθυπουργού της «εθνικής κυβέρνησης» Γεωργίου Παπανδρέου έναντι των αντιπάλων του στο «εθνικόφρον» στρατόπεδο. Επιβολή του σε ένα νησί με τέτοια κυριαρχία της αριστεράς θα σήμαινε ότι μπορούσε να τα καταφέρει και στην άλλη Ελλάδα όπου οι συσχετισμοί δεν ήταν τόσο αρνητικοί.

Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι η απόπειρα αποβίβασης αποικιακών στρατευμάτων της Μεγάλης Βρετανίας στη Μυτιλήνη στις 24 Δεκεμβρίου 1944 δεν ήταν παρά μια προσπάθεια στα πλαίσια του σχεδίου δημιουργίας ενός «νόμιμου» νησιωτικού ελληνικού κράτους όπου και θα εγκαθίστατο η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου σε περίπτωση ήττας στη μάχη της Αθήνας και το οποίο θα γινόταν διεθνώς αποδεκτό ως το μόνο ελληνικό κράτος. Η ηπειρωτική Ελλάδα διεθνώς διπλωματικά απομονωμένη με κυρίαρχη εκεί την αριστερά θα έφθινε έως αναδιοργάνωσης των Άγγλων οπότε και με ικανές δυνάμεις το «ελληνικό ζήτημα» θα έληγε προς όφελος της αυτοκρατορίας.

Άλλοι τέλος υποστηρίζουν ότι η ενέργεια των Άγγλων δεν ήταν σε γνώση της κυβέρνησης Παπανδρέου επρόκειτο δε για μια προσπάθεια η αυτοκρατορία να κάνει αισθητή την παρουσία της στο βόρειο Αιγαίο σε μια προσπάθεια αποθάρρυνσης της όποιας πρόθεσης των Σοβιετικών για δημιουργία μελλοντικού προγεφυρώματος στην περιοχή δια της Θεσσαλονίκης.

Όποια κι αν από τις τρεις παραπάνω εκδοχές κι αν ισχύει γεγονός είναι ότι ο Δεκέμβρης του ‘44 στη Μυτιλήνη έληξε με τη νίκη των δυνάμεων της αριστεράς. Τη μόνη νίκη της Αριστεράς εκείνον τον προ 74ετίας Δεκέμβρη.

Πηγή: ΑΠΕ_ΜΠΕ