15 Μαΐου 1941 «Σύσκεψη της Καισαριανής»

Ο Άρης Βελουχιώτης πρωτομίλησε για ένοπλο αγώνα κατά των κατακτητών

Ηταν οι πρώτες μέρες του Μάη του 1941, ο Θανάσης Κλάρας, μετά την κατάρρευση του μετώπου και τη συνθηκολόγηση, κατεβαίνει στην Αθήνα. Στα σχέδιά του και στις προτεραιότητές του η προσπάθεια για ανασυγκρότηση και οργάνωση των κομμουνιστών, παλιών και νέων και το στήσιμο ενός μικρού παράνομου τυπογραφείου.

«Ευθύς εξαρχής έστρεψε την προσοχή του στους φαντάρους, που γύριζαν από το μέτωπο, εγκαταλειμμένοι, νηστικοί, εξαθλιωμένοι», διηγείται ο Γιάννης Χατζηπαναγιώτου[1], «… Μια μέρα βρέθηκε μπροστά σ’ ένα επεισόδιο που είχε δημιουργηθεί στην πλατεία Λαυρίου. Ηταν παρέα με τον ζωγράφο Δημήτρη Μεγαλίδη. Ενας αστυφύλακας χτύπησε κάποιον φαντάρο. Αμέσως ξεσηκώθηκε ένα κύμα οργής ανάμεσα στους περαστικούς κι έπηξε ο τόπος από παλιούς πολεμιστές του μετώπου, που όλοι μαζί φώναζαν αγανακτισμένοι, έτοιμοι να λυντσάρουν τον αστυνομικό για τη βαναυσότητά του. Ο Θανάσης δεν έχασε καιρό. Ανέβηκε σ’ ένα σκαλί της οδού Γ΄ Σεπτεμβρίου κι άρχισε να μιλάει με αγωνιστικό πνεύμα στους συγκεντρωμένους:

–Μη γυρίζεται στους δρόμους και ζητιανεύετε, τους είπε. Πρέπει να παλέψουμε για να ζήσουμε και να ελευθερωθούμε. Μην παραδίνετε τα όπλα σας. Θα τα πάρουν οι κατακτητές και τα όργανά τους και θα τα χρησιμοποιήσουν εναντίον σας. Κρύψτε τα! Θα χρειασθούν μια μέρα. Γιατί τώρα αρχίζει ένας νέος αγώνας για την πατρίδα».

Ο Θανάσης Κλάρας καταλήγει στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας, στη γνώριμή του Καισαριανή. Παράλληλα με την προσπάθεια για την κομματική ανασυγκρότηση προγραμμάτισε πλατιές συσκέψεις αγνών πατριωτών και λαϊκών αγωνιστών, με σκοπό και χαρακτήρα αντιστασιακό.

Από τα σημαντικότερα ίσως γεγονότα των πρώτων ημερών της γερμανικής κατοχής είναι η πραγματοποίηση σύσκεψης, την Πέμπτη 15 Μάη 1941, στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας, που την συγκάλεσε ο Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης). Η σύσκεψη έγινε στη δεξιά όχθη του Ηριδανού – που οι μικρασιάτες πρόσφυγες, πρώτοι κάτοικοι της Καισαριανής, τον ονόμαζαν Ντερέ (ρέμα), στο άλσος των Κουπονίων, ανάμεσα στη Καισαριανή και τα Ιλίσια. Σ’ αυτή τη σύσκεψη, γνωστή σαν «Σύσκεψη της Καισαριανής», ο Αρης μίλησε για πρώτη φορά σχετικά με τη αναγκαιότητα και την δυνατότητα ένοπλου αγώνα κατά των κατακτητών.

Ο Γιάννης Χατζηπαναγιώτου, ο μετέπειτα Καπετάν Θωμάς στον ΕΛΑΣ της Κεντρικής Στερεάς, δίπλα στον Αρη, που συμμετείχε σ’ αυτή την σύσκεψη, περιγράφει[2] στο βιβλίο του:

«15 Μαΐου 1941. Στο δασύλιο μεταξύ Ζωγράφου – Καισαριανής – Κουπονίων στην Αθήνα. Λίγοι φίλοι μαζεμένοι ανάμεσα σε πυκνά πεύκα, κι ένας κοντός, αδύνατος, ξερακιανός, μα γεμάτος δύναμη και νεύρο, να μας μιλεί. Ο Θανάσης Κλάρας, ο κατοπινός Αρης Βελουχιώτης. Παλιός αγωνιστής και φίλος. Δεν είναι παρά λίγες μέρες, που γύρισε από το μέτωπο, και να, μας επιμένει πως:

–Ο Πόλεμος συνεχίζεται. Ναι, συνεχίζεται. Θέλω να πω – εξηγεί – πως πρέπει να συνεχιστεί. Με το όπλο στο χέρι.

»Τα λόγια του, σαν παράξενα μας φάνηκαν. Μετά την κατάρρευση στο αλβανικό και το μακεδονικό μέτωπο κάθε ελληνική αντίσταση είχε σταματήσει, για να αντηχήσουν βαριά οι χιτλερικές μπότες μέσα στη πρωτεύουσα. Οι δισταγμοί μας δεν λείπουν. Η ξένη βία κυριαρχεί. Φόβος και αγωνία κατέχουν τις καρδιές μας. Ποιος θα βρεθεί να στρωθεί στον ένοπλον αγώνα; Μεγάλες οι πληγές, που άφησαν ο ελληνοϊταλικός και ο ελληνογερμανικός πόλεμος. Γεμάτα τα νοσοκομεία ανάπηρους και τραυματίες. Μαυροφορεμένες μανάδες, κι αδελφές. Η ίδια η κυβέρνηση είχε φροντίσει να παραδοθούν σιδηροδέσμιοι στις φυλακές και στις εξορίες οι αγωνιστές του λαού.

»Ο Θανάσης Κλάρας διακρίνει τους δισταγμούς και γίνεται πιο ορμητικός και πειστικός.

— Ακόμα και τα καρυοφύλλια των προγόνων μας του Εικοσιένα – μας λέει — θα ξεθάψουμε. Θα συμμαζέψουμε κι όσα μπορούμε όπλα από την κατάρρευση του μετώπου. Τα πιο πολλά θα τ’ αρπάξουμε απ’ τους κατακτητές.

»Τα λόγια του δίνουν θερμή πνοή. Ζεσταίνουν τις καρδιές μας. Μας συγκινούν προπαντός, όταν διαλαλεί ότι:

— Την ιστορία δεν την δημιουργούν οι «ημίθεοι», αλλά οι πρωτοπόρες δυνάμεις του Εθνους. Ο ίδιος ο λαός. Εμείς και όλοι οι άλλοι, που θα ακολουθήσουν. Θα οργανωθεί ο λαός. Και θα ανασυντάξει όλες τις δυνάμεις του για να ορθωθεί το λαϊκό κίνημα. Μην αμφιβάλλετε – προσθέτει – πως γρήγορα θα το σκάσουν και τα παλληκάρια του Κόμματος από τα ξερονήσια και τις φυλακές και θα βρεθούν στις πρώτες γραμμές του εθνικολαϊκού αγώνα, που θα αρχίσουμε».

Η ομιλία του Θανάση Κλάρα στη Σύσκεψη της Καισαριανής επικεντρώθηκε σε τέσσερα σημεία:

Ο πόλεμος συνεχίζεται. Πρέπει να συνεχιστεί με το όπλο στο χέρι, ως την απελευθέρωση της πατρίδας από τους κατακτητές.
Τα όπλα του αγώνα θα εξασφαλιστούν από τα όπλα των στρατιωτών που δεν τα παράδωσαν αλλά τα πιο πολλά θα τα αρπάξουμε από τους ίδιους τους κατακτητές.
Ο ένοπλος αγώνας θα πρέπει να στραφεί κατά των κατακτητών και των προδοτών συνεργατών τους.
Ο αγώνας για τη λευτεριά έχει κι άλλο χαρακτήρα. Η νίκη του λαού μας ενάντια στον κατακτητή θα είναι και μια νίκη ενάντια στον ντόπιο φασισμό. Ο λαός με τον αγώνα του και τη νίκη του θα εξασφαλίσει τα κυριαρχικά του δικαιώματα και τις ελευθερίες του. Ο αγώνας είναι για τη λευτεριά αλλά και για να μην υπάρξει γυρισμός στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας.

Στη σύσκεψη πήραν μέρος γύρω στους 12 αγωνιστές, παλιοί γνώριμοι οι πιο πολλοί, του Θανάση Κλάρα, από τις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ[3]:

Ο Μανώλης Τσάφος, που τον ακολούθησε πιστά ως το τέλος, για να σκοτωθεί σε μάχη, τον Απρίλη του 1945, λίγες μέρες πριν αυτοκτονήσει ο Αρης.

Ο Στέφανος Τσάφος, αδελφός του Μανώλη, μαχητής του Β’ λόχου ΕΛΑΣ Καισαριανής, έπεσε στη μάχη με τους ταγματασφαλίτες στις 16 Ιούνη 1944, κοντά στο Μοναστήρι Καισαριανής.

Ο Γιάννης Χατζηπαναγιώτου (ο μετέπειτα Καπετάν Θωμάς), αργότερα Καπετάνιος της VII Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ.

Ο Νίκος Θεοδωρίδης, από την Μικρά Ασία, στέλεχος του ΚΚΕ και συνεργάτης του Αρη Βελουχιώτη και του Γιάννη Χατζηπαναγιώτου από το 1938.

Ο επίσης μικρασιάτης Θόδωρος Κουλίτσος-Νικολαΐδης, στέλεχος του ΚΚΕ, Οργανώθηκε από τους πρώτους στο ΕΑΜ Καισαριανής και στον ΕΛΑΣ. Στις 21 Απρίλη 1944τραυματίστηκε και αναφέρθηκε ως νεκρός, χωρίς ωστόσο να χάσει τελικά την ζωή του.

Ο Ιγνάτης Δρακούλης «Πάγκαλος», γεννημένος στηνΜικρά Ασία, στέλεχος του ΚΚΕ.

Ο αδελφός του Ιγνάτη, Δημήτρης Δρακούλης «Πάγκαλος», στέλεχος του ΚΚΕ.

Ο γερμανομαθής Κορίνθιος δικηγόρος Αθανάσιος Λαζανάς, που όταν τον έπιασαν οι Γερμανοί αρνήθηκε να τους μιλήσει στη γλώσσα τους και τον εκτέλεσαν.

Ο γεννημένος στην Κέρκυρα Γιώργος Τζώνης, στέλεχος του ΚΚΕ και συνεργάτης του Αρη Βελουχιώτη και του Γιάννη Χατζηπαναγιώτου από το 1939.

Ο Δημήτρης Χαραλάμπους.

Κι ανάμεσά τους μια γυναίκα. Η Ελπίδα Κουρουνιώτη, Αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης.

Είναι πολύ πιθανό να συμμετείχαν και άλλοι, ίσως ανάμεσά τους ο αδελφός του Θανάση Κλάρα, ο Μπάμπης Κλάρας και ο ζωγράφος Δημήτρης Μεγαλίδης.

Ο Αρης φιλοξενήθηκε, τις μέρες της παραμονής του στην Καισαριανή, στο σπίτι της Χρύσας Κατσαρέλη.

Οι πρώτες αντιδράσεις του λαού της Αθήνας

Στις 18 του Απρίλη 1941, Μεγάλη Παρασκευή, αμέσως μετά την κατάρρευση του μετώπου, δυο μέρες πριν την συνθηκολόγηση του Τσολάκογλου και 9 μέρες πριν μπουν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στην Αθήνα, η «Ανεξάρτητη Κομματική Οργάνωση Αθήνας», με επικεφαλής τον Σπύρο Καλοδίκη, τον μετέπειτα Β΄ Γραμματέα της Επιτροπής Πόλης της ΚΟΑ του ΚΚΕ στα χρόνια της Κατοχής, οργάνωσε και πραγματοποίησε, με τις μικρές της δυνάμεις, μια τολμηρή συγκέντρωση στην Ομόνοια, παρά την απαγόρευση του στρατηγού Καβράκου. Ο κομμουνιστής ομιλητής Σπύρος Καλοδίκης μίλησε για τις προδοσίες της 4ης Αυγούστου και κάλεσε τον λαό της Αθήνας να υποδεχτεί με αγώνα τη χιτλεροφασιστική κατοχή.

Στην πλατεία της Ομόνοιας αντήχησαν τα συνθήματα: «Αντίσταση στους επιδρομείς», «Οπλα στο λαό», «Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας» κ.ά.

Το ίδιο βράδυ της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα, 27 Απρίλη 1941, η κομμουνίστρια δασκάλα Φωτεινή Τσαμπάση μαζί με τον σ. Στέλιο Φραγκόπουλο γράφουν στον τοίχο του γηπέδου της Νήαρ Ηστ, στην Καισαριανή, το πρώτο αντιστασιακό σύνθημα: «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή θΑΝΑΤΟΣ».

Στις αρχές του Μάη η αντιφασιστική ομάδα η οποία είχε δημιουργηθεί με προτροπή του Δημήτρη Γληνού και του Νίκου Πλουμπίδη στο νοσοκομείο «Σωτηρία», μετεξελίχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση «Δημοκράτης» με επικεφαλής τον Πανεπιστημιακό γιατρό Ιφικράτη Χατζηεμμανουήλ και τον αρχινοσοκόμο Σπύρο Βλαχούλη. Με την οργάνωση συνδέθηκε ο Σπύρος Κωτσάκης (ο θρυλικός «Νέστορας»), μόλις δραπέτευσε από το Σανατόριο του Ασβεστοχωρίου. Στις 15 του Μάη ο «Δημοκράτης» κυκλοφορεί, τυπωμένη σε 1500 αντίτυπα, την πρώτη εθνικοαπελευθερωτική προκήρυξη, με την οποία καλούσε το λαό να οργανωθεί και να αγωνιστεί εναντίον των κατακτητών. Τον Γενάρη του 1942 ο «Δημοκράτης» προσχώρησε στο ΕΑΜ.

Στις 4 Μάη 1941 ιδρύεται, από φοιτητές, η Φιλική Εταιρία Νέων (ΦΕΝ), με πρωτοβουλία του Πέτρου Ανταίου και του Πέτρου Πατρέλλη. Η οργάνωση καλούσε «κάθε νέο πατριώτη που ήθελε ν’ αγωνιστεί για την Απελευθέρωση της Ελλάδας, ανεξάρτητα από κοινωνική προέλευση, ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση». Η ΦΕΝ τύπωνε και μοίραζε προκηρύξεις και έγραφε συνθήματα στους τοίχους. Στις 23 Φλεβάρη του 1943, με την ίδρυση της ΕΠΟΝ, η ΦΕΝ αυτοδιαλύεται και τα μέλη της περνούν στην ΕΠΟΝ.

*imerodromos.gr