1 Μαρτίου 1943- Η ομαδική εκτέλεση των φυματικών του Παύλου Μελά

Στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά εκτελέστηκε μαζί με άλλους 40 πατριώτες απο τους Γερμανού ο Δάσκαλος συντοπίτης μας Κώστας Βούλγαρης ( γεννήθηκε στη Σοφιάδα Δομοκού το 1903) , και ήταν δάσκαλος στην Χιλιαδού Δομοκού όταν κατηγορήθηκε απο τον ενωματάρχη του αστυνομικού τμήματος Μελιταίας για τα δημοκρατικά του φρονήματα . Συνελήφθη εκτοπίστηκε στην φολέγανδρο και κατόπιν στην Ακροναυπλία όπου έμεινε για πέντε χρόνια . Το 1942 μεταφέρθηκε στο Σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου .

Ακολουθεί ιστορικό για την ομαδική εκτέλεση των φυματικών του Παύλου Μελά, όπου έπεσε ηρωικά ο συμπατριώτης μας.

του Σπύρου Κουζινόπουλου

H συγκλονιστική ιστορία μιάς ομάδας 18 φυματικών ομήρων στο ναζιστικό στρατόπεδο "Παύλος Μελάς" της Θεσσαλονίκης: Είχαν ζητήσει τη βελτίωση των άθλιων συνθηκών κράτησής τους, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την ασθένειά τους και αντί γιαυτό, οι Γερμανοί κατακτητές τους έστειλαν στον άλλο κόσμο για … μόνιμη θεραπεία! Ήταν όλοι τους πρώην εξόριστοι της δικτατορίας Μεταξά στην Ανάφη. Και ο βασικός λόγος που τουφεκίστηκαν, ήταν η άρνησή τους να «βουλγαρογραφτούν», απαρνούμενοι την ελληνικότητά τους.

Ήταν 1η Μαρτίου του 1943 όταν οι Ναζί είχαν πάρει από το στρατόπεδο «Παύλου Μελά» και εκτέλεσαν στη Μίκρα, κοντά στο αεροδρόμιο, 46 κρατούμενους, εκ των οποίων οι 18 ήταν προερχόμενοι από τη Μακεδονία και τη Θράκη «Αναφιώτες», που δεν είχαν υποκύψει στις πιέσεις των Γερμανών και των Βουλγάρων να απεμπολήσουν την Ελληνική τους ταυτότητα και να γραφτούν ως Βούλγαροι πολίτες. Ενώ οι υπόλοιποι 28, ήταν πρώην πολιτικοί κρατούμενοι της δικτατορίας Μεταξά στις φυλακές της Ακροναυπλίας, που παραδόθηκαν από τις «ελληνικές αρχές» στους Γερμανούς, μετά την κατάληψη της χώρας και στη συνέχεια, επειδή ήταν φυματικοί, είχαν οδηγηθεί στο σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου και στη συνέχεια στου «Παύλου Μελά».

Οι 18 Αναφιώτες, ήταν οι επιζήσαντες της ομαδικής εκτέλεσης που είχε γίνει στις 30 Δεκεμβρίου 1942.

Οι υπόλοιποι Ακροναυπλιώτες φυματικοί, που είχαν μεταφερθεί στο σανατόριο της Πέτρας, δεν δραπέτευσαν με την ομάδα των ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, Γιάννη Ιωαννίδη και Κώστα Θέου, τον Ιούλιο του 1942, κι έτσι κατέληξαν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» και στη συνέχεια στο εκτελεστικό απόσπασμα.

(Βασίλης Γούναρης-Πέτρος Παπαπολυβίου, Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη, ό.π., σ.166-167)

Απεργία των κρατούμενων στην Ανάφη, λίγο πριν μεταφερθούν στο "Παύλου Μελά"

Ανάμεσά τους υπήρχαν άτομα με μεγάλη αντιστασιακή ή κομματική δράση, όπως οι τρεις δάσκαλοι, Λάζαρος Βαφειάδης, που υπηρετούσε στα χωριά της Φλώρινας, ο δάσκαλος από το Σουφλί Παναγιώτης Τούρπας ή ο επίσης δάσκαλος από τη Φωκίδα Κώστας Βούλγαρης, που ήταν εξόριστος στη Φολέγανδρο από το Δεκέμβριο του 1936, μεταφέρθηκε στην Ακροναυπλία το Μάϊο του 1937, για να οδηγηθεί στο σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου το Μάϊο του 1942.

Στη βιβλιογραφία που υπάρχει για την εκτέλεση της 1ης Μαρτίου 1943, δεν ξεκαθαρίζεται ποιοί από τους 46 ήταν οι Αναφιώτες και ποιοι οι φυματικοί Ακροναυπλιώτες. Από τον τόπο καταγωγής όμως του καθενός, εικάζεται ότι μεταξύ των 18 Αναφιωτών ήταν και οι: Λυσίμαχος Παπαγαβριήλ από τη Βιτάστα (Κρηνίδα) Σερρών, Δημήτρης Πανταζίδης από τις Σέρρες, Δημήτρης Γούλιος από τη Χωριστή Δράμας, Δημήτρης Ζώτος από την Καβάλα, Ζήσης Τάσιος από τις Σέρρες, Γιάννης Τσιτράκος από τις Σέρρες, Βαγγέλης Ταταρίδης από τα Λάβαρα Έβρου. Μιχάλης Μάλλιος από το Δοξάτο Δράμας, Νίκος Κατσίβελος από τη Θάσο, Νίκος Χρονόπουλος από τη Λάβδα Γρεβενών, Νίκος Αυγετίδης από τη Μεγάλη Βρύση Κιλκίς, Αργύρης Παπαγιαννόπουλος από τη Δράμα, Παναγιώτης Τούρπας από το Σουφλί κ.α. Πάντως στο τέλος της έρευνας, από μία επιστολή που είχαν στείλει οι φυματικοί κρατούμενοι προς τη Γερμανική αστυνομία, προκύπτουν απόλυτα τα ονόματα των 18 φθισικών κομμουνιστών.

Ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής ανακοινώνει την εκτέλεση

Μία ανακοίνωση του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Μακεδονίας, που δημοσιεύθηκε στις 2 Μαρτίου 1943 στη φιλοναζιστική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Νέα Ευρώπη, αποκάλυπτε το νέο ομαδικό έγκλημα των χιτλερικών δημίων, το οποίο είχε διαπραχθεί και πάλι με κρατούμενους πατριώτες του «Παύλου Μελά».

Όπως έλεγε η ανακοίνωση:

«Μία εγκληματική κλίκα που τιτλοφορείται «Κομμουνιστική Κεντρική Επιτροπή»,δια προκηρύξεών της προς τον πληθυσμό, εκάλεσε εις ανυπακοήν έναντι των διαταγών των δυνάμεων Κατοχής, εις σαμποτάζ και εις επανάστασιν, εν συνεργασία μετά των εις τα όρη ευρισκομένων κομμουνιστικών συμμοριών. Οι Έλληνες, οι οποίοι παραπλανώμενοι από την Μόσχαν, πίπτουν τόσον χαμηλά, ώστε να μεταβάλλονται εις όργανα της κομμουνιστικής τρομοκρατίας, δεν έχουν θέσιν εις την ιδίαν πατρίδαν των. Είμαι σταθερώς αποφασισμένος, χάριν της ιδίας αυτού προστασίας, να απελευθερώσω από τους εγκληματίας αυτούς κομμουνιστάς τον Ελληνικόν πληθυσμόν, τον αγαπώντα την ήρεμον ζωήν. Δια την τήρησιν λοιπόν της δημοσίας ησυχίας και ασφαλείας, διέταξα την 1ην Μαρτίου 1943 τον τυφεκισμόν 46 κομμουνιστών. Αναμένω από όλα τα στρώματα του πληθυσμού της Μακεδονίας, να απομακρυνθώσιν από τα ανωφελή και ανόητα συνθήματα των μπολσεβίκων υποκινητών των οποίων τα αποτελέσματα τελικώς βλάπτουν μόνον τον Ελληνικόν λαόν».

(Εφημερίδα Νέα Ευρώπη, 2 Μαρτίου 1943)

Πως σώθηκε η λίστα με τα ονόματα των εκτελεσμένων

Ο κατάλογος με τα ονόματα και τα άλλα στοιχεία των εκτελεσμένων και την ημερομηνία εκτέλεσής τους, διασώθηκε χάρη σε έναν συγκρατούμενό τους, που είχε την προνοητικότητα να τα καταγράψει τη μέρα της εκτέλεσης σε ένα πρόχειρο κομμάτι χαρτί από ψώνια και να το διαφυλάξει επί 44 χρόνια με ευλάβεια σαν ιερό κειμήλιο.

Απίθανη ήταν η εφευρετικότητα των δεσμωτών των Ναζί όταν ήθελαν να διαφυλάξουν κάτι.

Ποιος ξέρει που είχε κρύψει σαν ακριβό φυλαχτό το πολύτιμο αυτό σγημείωμα και είχε κατορθώσει να το προστατέψει από τις έρευνες των δεσμοφυλάκων αλλά και τη φθορά του χρόνου! Θυμίζει ασφαλώς παρόμοια σημειώματα με πληροφορίες για τη ζωή στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, που οι κρατούμενοι σφράγιζαν μέσα σε αδειανά μπουκάλια και τα πετούσαν στο δρόμο, όταν έβγαιναν από το στρατόπεδο για αγγαρείες, με την ελπίδα να πέσουν στα χέρια περιοίκων για να πληροφορηθούν τα φριχτά βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν.

(Κεντρική Επιτροπή ΚΚΕ, Έπεσαν για τη ζωή, Ήρωες μάρτυρες λαϊκών-απελευθερωτικών αγώνων, τόμος 3Α, Αθήνα 1994, έκδοση ΚΚΕ, σ.165)

O Γραμματέας της Π.Ε,

Κατερίνης Ν.Σιδηρόπουλος

Στο στρατόπεδο χωρίς στρώματα

Ανάμεσα στους εκτελεσμένους την 1η Μαρτίου 1943, ήταν όπως είπαμε νωρίτερα και φυματικοί πολιτικοί κρατούμενοι από τη δικτατορία Μεταξά, οι οποίοι, από το σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου, όπου νοσηλεύονταν φρουρούμενοι, είχαν μεταφερθεί το καλοκαίρι του 1942 στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς».

Ενδεικτικό της βαρβαρότητας των ναζιστικών δυνάμεων Κατοχής, ήταν και το ακόλουθο περιστατικό: Τους φυματικούς κρατούμενους, τους είχαν μεταφέρει και τους πέταξαν στο στρατόπεδο χωρίς στρώματα.

(Κεντρική Επιτροπή ΚΚΕ, Έπεσαν για τη ζωή, Ήρωες μάρτυρες λαϊκών-απελευθερωτικών αγώνων, τόμος 3Α, Αθήνα 1994, έκδοση ΚΚΕ, σ.42)

Γιάννης Ιωαννίδης

H απόδραση από το σανατόριο της Πέτρας

Στις 26 Ιουλίου 1942, στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, με τη συνεργασία της οργάνωσης Κατερίνης του κόμματος, οργανώνουν την απόδραση από το σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου φυματικών ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, που είχαν μεταφερθεί εκεί από το κάτεργο της Ακροναυπλίας. Επικεφαλής της ομάδας των Κατερινιωτών που βοήθησαν στο εγχείρημα, ήταν ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Κατερίνης του ΚΚΕ, Νίκος Σιδηρόπουλος, ενώ ανάμεσα στα κορυφαία στελέχη που απέδρασαν, ήταν ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο Μήτσος Παπαρήγας, ο Κώστας Θέος κ.α.

(Νίκος Σαλπιστής, Κατερίνη 1941-1945, μέρες Κατοχής, Αντίστασης, Δημιουργίας, Κατερίνη 2003, χ.ε., σ.32)

Για την απελευθέρωση των φυματικών κρατουμένων στο σανατόριο της Πέτρας, είχε επιστρατευθεί και η πρώτη ανταρτοομάδα, που από το καλοκαίρι του 1941 δρούσε στην περιοχή του Ολύμπου, με καπετάνιο τον Ζαχαρία Καρακίτσιο (Παύλο). Μάλιστα, σύμφωνα με έναν από τους 15 αντάρτες εκείνης της ομάδας, τον Γιώργο Ελευθερίου, πριν την επιχείρηση απελευθέρωσης των νοσηλευόμενων στην Πέτρα Ολύμπου φυματικών κομμουνιστών, είχε προγραμματιστεί νωρίτερα και άλλο σχέδιο απόδρασης, που τελικά δεν υλοποιήθηκε την τελευταία στιγμή. Όπως εξιστόρησε:

«Στα μέσα του καλοκαιριού (1942), πήραμε εντολή από την οργάνωση Κατερίνης να πάμε να ελευθερώσουμε ορισμένα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ και άλλα στελέχη του, από το σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου. Η χαρά μας ήταν απερίγραπτη. […] Καθαρίσαμε τον οπλισμό μας και κάναμε δοκιμαστική βολή. Η ομάδα μας είχε εφοδιαστεί τελευταία με ένα εγγλέζικο οπλοπολυβόλο και με ένα τόμσον. Η χαρά μας όμως αυτή δεν κράτησε πολύ. Η αποστολή αναβλήθηκε για λόγους που μάθαμε αργότερα και δεν πήγαμε…».

(Γιώργη Ελευθερίου, «Από τη δράση των πρώτων ομάδων του ΕΛΑΣ στο Βόρειο Όλυμπο», Εθνική Αντίσταση-επίσημα κείμενα, συλλογή έβδομη, Αύγουστος 1964, σ. 730)

Μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, το καθεστώς Μεταξά παρέδωσε στους κατακτητές εκατοντάδες φυλακισμένους και εξόριστους κομμουνιστές και μεταξύ αυτών τους φυλακισμένους στο φοβερό κάτεργο της Ακροναυπλίας. Στις αρχές Μαίου του 1942, με τη μεσολάβηση του Ερυθρού Σταυρού αλλά και ενός Ιταλού αντιφασίστα γιατρού, αποφασίζεται 22 από τους φυλακισμένους της Ακροναυπλίας, που ήταν φυματικοί και έκαναν συνεχώς αιμοπτύσεις, να μεταφερθούν στο σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου, 25 χιλιόμετρα από την Κατερίνη, για να θεραπευθούν.

Μήτσος Παπαρήγας

Έγραψε για το περιστατικό αυτό ο γιατρός Μανώλης Σιγανός:

"Κατά το 1942 ο Ερυθρός Σταυρός μας έστειλε μερικά τρόφιμα και αλεύρι καθώς και φάρμακα. Λίγο συνήλθαμε. Οι Ιταλοί έφεραν και ένα γιατρό για να μας εξετάσει. Ήξερε γαλλικά και με τα λίγα που ξέραμε τότε ορισμένοι από μας, συνεννοούμασταν. Ήταν αντιφασίστας. Όπως μου είπε υπηρετούσε αρχικά στην Αιθιοπία και από εκεί τον έστειλαν στην Ισπανία. Μιλούσε εναντίον του Μουσολίνι. Το είπα αυτό στην καθοδήγηση της Ακροναυπλίας και σκεφτήκαμε να του δώσουμε 80 ονόματα αρρώστων για να τους στείλει αν μπορεί στα νοσοκομεία. Δέχτηκε. Έγινε ο κατάλογος και αποφασίστηκε να φύγουν 22 για το σανατόριο της Πέτρας. Αργότερα οι υπόλοιποι στάλθηκαν στη "Σωτηρία". Και οι δύο αυτές ομάδες δραπέτευσαν"

(Μανώλης Σιγανός, "Η απόδραση από το σανατόριο Πέτρας", περιοδικό Εθνική Αντίσταση,

Ανάμεσα στους 22 Ακροναυπλιώτες που στάλθηκαν στην Πέτρα Ολύμπου, ήταν τα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ Γιάννης Ιωαννίδης, Μήτσος Παπαρήγας, Κώστας Θέος, ο φοιτητής του Πολυτεχνείου Γιώργος Σαραντίδης, ο άλλοτε υποψήφιος δήμαρχος Πειραιά, Γιώργος Νικολαίδης, ο Γιάννης Αντωνιάδης από τις Σέρρες, ο δάσκαλος Κώστας Βούλγαρης από το Δομοκό, καθώς και οι Βασίλης Κωτσάβρας, Γιώργος Χρονόπουλος, ο φοιτητής της Ιατρικής Νίκος Παπαδιαμάντης, ο γιατρός Μανόλης Σιγανός κ.α.

Το Σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου

Η επαφή με το Μακεδονικό Γραφείο

Πριν ακόμη φτάσουν στην Κατερίνη, ειδοποιούν τις οργανώσεις του ΚΚΕ για τη μεταφορά τους στο Σανατόριο και ζητούν σύνδεση με το Μακεδονικό Γραφείο του κόμματος, ενημερώνοντας για την απόφασή τους να αποδράσουν. Πράγματι, τέσσερις μέρες μετά την άφιξή τους στην Πέτρα, καταφτάνει στο Σανατόριο το στέλεχος του Μακεδονικού Γραφείου, Βασίλης Τσουκαλίδης, κρατώντας ένα καλάθι με αυγά δήθεν για να τα πουλήσει. Γίνονται οι σχετικές συνεννοήσεις και οργανώνεται με λεπτομέρειες η απόδραση. Τελικά, από τους 22 φυματικούς κομμουνιστές, θα αποδράσουν μόνο οι 12, εκ των οποίων οι Ιωαννίδης, Σιγανός και Θέος θα κατευθυνθούν προς Αθήνα και οι εννέα, με βάρκα, θα προωθηθούν από την παραλία της Κατερίνης προς Θεσσαλονίκη. Μαζί τους, θα φύγει και ένας φρουρός τους χωροφύλακας για να ανέβει στο βουνό και να γίνει αντάρτης. Και οι υπόλοιποι;

Βασίλης Τσουκαλίδης

Όπως έγραψε ο Μανόλης Σιγανός: «Για τους υπόλοιπους που μείνανε στο Σανατόριο, μάθαμε αργότερα πως τους μετέφεραν στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» στη Θεσσαλονίκη. Εκτελέστηκαν όλοι. Γιατί δεν έφυγαν κι αυτοί, δεν έμαθε κανείς ποτέ». Αναφέρει όμως νωρίτερα, ότι οι υπόλοιποι παρέμειναν στο Σανατόριο γιατί ήταν πολύ άρρωστοι και δεν μπορούσαν να μετακινηθούν.

Έμεινε επίσης ο Παπαδιαμάντης σαν υπεύθυνος της ομάδας, ο δάσκαλος Βούλγαρης που δεν δέχτηκε, γιατί περίμενε εκείνες τις μέρες να τον επισκεφθούν τα παιδιά του, ο Νικολαίδης που δύο μέρες πριν τη δραπέτευση έπαθε μεγάλη αιμόπτυση, καθώς επίσης και ο Σαραντίδης που ήταν ο σοβαρότερα άρρωστος. Ενώ τέλος δεν έγινε πρόταση να αποδράσουν έξι εξόριστοι φυματικοί που είχαν μεταφερθεί στο Σανατόριο από τη Φολέγανδρο, μεταξύ των οποίων «ο Εβραίος Γκαζές, ο φοιτητής της Ιατρικής Μιχαηλίδης και τέσσερις άλλοι».

(Μανόλης Σιγανός, «Η απόδραση από το Σανατόριο Πέτρας», Εθνική Αντίσταση-επίσημα κείμενα, συλλογή ένατη, Δεκέμβρης 1966, σ. 979-985)

Μία άλλη εκδοχή για την απόδραση, έδωσε ο Μάρκος Βαφειάδης, που σαν μέλος τότε του Μακεδονικού Γραφείου, είχε αποσταλεί στα μέσα Ιουνίου 1942 στο Σανατόριο της Πέτρας, μαζί με τον Σίμο Κερασίδη και τον Βασίλη Τσουκαλίδη για να οργανώσουν την απόδραση όλων των κρατούμενων-νοσηλευόμενων εκεί φυματικών. Όπως εξιστόρησε, με τη βοήθεια του Σιγανού, που μπορούσε να κινηθεί πιο άνετα με πρόσχημα την εξέταση κρατουμένων, οι Βαφειάδης και Κερασίδης συναντήθηκαν με τους Ιωαννίδη και Θέο.

«Τους ανακοινώθηκε η απόφαση της γραμματείας του Μακεδονικού Γραφείου, που ήταν να φύγουν ό λ ο ι oι σύντροφοι, οι οποίοι ήταν 44. Όμως ο Ιωαννίδης κατηγορηματικά αρνήθηκε να φύγουν όλοι, με το πρόσχημα πως “είναι εττικίνδυνο να φύγουν όλοι γιατί θα τους πάρουν χαμπάρι και θα τους πιάσουν”. Και έβαλε ζήτημα πως θα πρέπει να φύγουν μόνο τρείς, δηλαδή ο ίδιος με τον Θέο και τον Σιγανό. Στις αντιρρήσεις των συντρόφων ότι «δεν μπορούμε να παραβιάσουμε την απόφαση του Μ.Γ., γιατί τους υπόλοιπους συντρόφους που θα μείνουν, θα τους τουφεκίσουν οι γερμανοί, ο Ιωαννίδης αντιτάχθηκε έτσι: “Oι γερμανοί δεν μπορούν να μας τουφεκίσουν γιατί είμαστε κρατούμενοι της Ελληνικής κυβέρνησης!”.

(Μάρκος Βαφειάδης, «Η απόδραση της Πέτρας», περιοδικό ΑΝΤΙ, τεύχος 49, 10 Ιουλίου 1976, σ.36-37)

Μάρκος Βαφειάδης

Στη βιογραφική του έκθεση προς το ΚΚΕ, που συνέταξε ο Ιωαννίδης τον Ιούλιο του 1951, αν και αναφέρεται στην απόδραση από το Σανατόριο της Πέτρας, δεν κάνει μνεία έστω σ’ αυτό τον διάλογο, λέγοντας ότι «τους υπόλοιπους δέκα δεν τους πήραμε μαζί μας γιατί ήταν βαριά άρρωστοι και δεν θα άντεχαν σε πορεία. Τους Παπαδιαμάντη. Χρονόπουλο και Νικολαίδη που είχαν θετικά πτύελα και τους πρότεινα να έρθουν μαζί μας, δεν δέχτηκαν, γιατί θέλαν να κάτσουν στο Σανατόριο για να σταθεροποιήσουν την κατάσταση της υγείας τους».

(Γιάννης Ιωαννίδης, Αναμνήσεις- Προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940-1945, Αθήνα 1979, Θεμέλιο, σ. 43)

Πάντως, για να επιστρέψουμε στην εξιστόρηση του Μάρκου Βαφειάδη, σε δεύτερη συνάντηση που έγινε στις αρχές Ιουλίου 1942 στο γραφείο του Σιγανού, αυτή τη φορά ο Ιωαννίδης συμφώνησε να φύγουν εκτός από τους τρεις (Ιωαννίδης, Θέος και Σιγανός) που θα πήγαιναν Αθήνα και άλλοι τέσσερις οι οποίοι θα κατευθύνονταν προς Θεσσαλονίκης, δηλαδή συνολικά επτά άτομα. Όταν όμως στις 2 τα ξημερώματα της 15ης Ιουλίου 1942 έγινε η απόδραση, αντί των τεσσάρων προς Θεσσαλονίκη, εμφανίστηκαν 13 φυματικοί κρατούμενοι, με συνέπεια να δυσκολέψει το έργο της φυγάδευσής τους. Έτσι, πάντα κατά τον Βαφειάδη, στο Σανατόριο παρέμειναν 24 φυματικοί κομμουνιστές, που λίγο μετά οι Γερμανοί τους μετέφεραν στο στρατόπεδο του «Παύλου Μελά» και τους εκτέλεσαν το Μάρτιο του 1943. Και όπως λέει στο τέλος της αφήγησής του:

«Αυτή λοιπόν η κατάληξη, είναι η τραγική πλευρά της περίπτωσης των κρατουμένων συντρόφων στο Σανατόριο της Πέτρας Ολύμπου, γιατί η θυσία τους αυτή δεν ήταν αναπόφευκτη»

(Μάρκος Βαφειάδης, «Η απόδραση της Πέτρας», περιοδικό ΑΝΤΙ, τεύχος 49, 10 Ιουλίου 1976, σ.37)

Διαφορετική ημερομηνία και ώρα απόδρασης των φυματικών κρατουμένων από το Σανατόριο της Πέτρας, δίνει ένας από τους τρεις του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ που οργάνωσαν και εκτέλεσαν το σχέδιο, ο Βασίλης Τσουκαλίδης. Αναφέροντας ότι η έξοδος από το Σανατόριο έγινε στις 10 το βράδυ της 26 Ιουλίου 1942, με τη βοήθεια του χωροφύλακα που ακολούθησε τους δραπέτες. Και προσθέτει λέγοντας ότι η κατοχική ελληνική χωροφυλακή ήταν αυτή που ζήτησε να γίνει μεταφορά των υπόλοιπων φυματικών κομμουνιστών που έμειναν στο Σανατόριο σε άλλο «ασφαλέστερο» χώρο:

«Η χωροφυλακή από τον τρόπο που έγινε η απόδραση, την ερμήνευσε σαν αποτέλεσμα συνεννόησης των κρατουμένων με το χωροφύλακα που έφυγε μαζί τους […] κι έτσι δεν έγινε καμιά σύλληψη, επιβάρυνση ή αντίποινα. Η χωροφυλακή όμως ανέφερε ότι στο Σανατόριο της Πέτρας ήταν πια επισφαλής η φύλαξη κρατουμένων και ζήτησε από το υπουργείο Δικαιοσύνης της κατοχικής κυβέρνησης τη μεταφορά τους στο Ασβεστοχώρι. Η μεταφορά εγκρίθηκε για τις 11 Αυγούστου, καθυστέρησε όμως μέχρι τις 29 Αυγούστου. […] Οι Γερμανοί διατάξανε τη μεταφορά των κρατουμένων στην Πέτρα κομμουνιστών στου «Παύλου Μελά» και όχι στο Ασβεστοχώρι. Στο Σανατόριο έμεινε μόνο ένας, πολύ βαριά άρρωστος. Επίσης στις 29 Αυγούστου, έφθασαν στην Κατερίνη άλλοι 15 άρρωστοι κομμουνιστές από την Ανάφη, που προορίζονταν κι αυτοί για την Πέτρα. Κι’ αυτούς τους μετέφεραν αμέσως στου «Παύλου Μελά». Και οι τριάντα δύο αυτοί αγωνιστές εκτελέστηκαν».

(Βασίλης Τσουκαλίδης, Αναγκαστική αλλαγή καθοδήγησης, Αθήνα 1981, χ.ε., σ.26)

Οι άθλιες για όλους τους κρατούμενους στου «Παύλου Μελά» ομήρους, όπως και για τους κρατούμενους στις άλλες φυλακές της πόλης, αποδείχθηκαν εξοντωτικές για τους φυματικούς. Πείνα, κακομεταχείριση, έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ήταν η αιτία που πέρα από τις εκτελέσεις οδηγούσαν συχνά στο θάνατο. Οι ειδήσεις για την εφιαλτική αυτή κατάσταση, που μέσω των επισκεπτηρίων συγγενών τους, διοχετεύονταν και εκτός στρατοπέδου, προκαλούσαν την οργή του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Προκηρύξεις με τις οποίες καταγγέλονταν οι συνθήκες κράτησης στου «Παύλου Μελά», κυκλοφόρησαν στη Θεσσαλονίκη, στις 28 Οκτωβρίου 1942, στις οποίες αναγράφονταν και τα συνθήματα «Ζήτω η Ελλάς», «Ζήτω ο Ερυθρός Στρατός», «Ζήτω το ΕΑΜ», «Κάτω οι ληστές», «Κάτω οι δολοφόνοι» κ.α.

(ΙΑΥΕ, Φάκελος 2, Κατοχική Κυβέρνηση (1942), υποφ. Σ/2, Γενική Διοίκηση Μακεδονίας (ΓΔΜ), ημερήσια δελτία 28ης Οκτωβρίου, 4ης Νοεμβρίου 1942)

Η έκκληση για τη σωτηρία των φυματικών του "Παύλου Μελά", όπως δημοσιεύθηκε

στη μυστική εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, οργάνου του ΕΑΜ Μακεδονίας

Ενδεικτική της άθλιας όσο και εξοντωτικής κατάστασης την οποία βίωναν στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» οι φυματικοί κρατούμενοι, είναι και μία έκκληση της οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη» Θεσσαλονίκης, που περιέγραφε την ίδια περίοδο τις συνθήκες κράτησης των φυματικών στο στρατόπεδο:

Αδέλφια,

…Οι φυματικοί αγωνιστές κρατούμενοι στο Σανατόριο της Πέτρας, μεταφέρθηκαν χωρίς στρώματα στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά. Με καθημερινές αιμοπτύσεις και δυνατό πυρετό κοιμούνται επί ένα μήνα στο τσιμέντο, πάνω σε εφημερίδες. Από την πείνα και τα βασανιστήρια πέθαναν μέσα σε δύο μήνες 11 και οι περισσότεροι απ’ αυτούς που μείναν ζωντανοί, είναι σκελετωμένοι, σωστές σκιές. Ο αρχιφύλακας και χαφιές των Γερμανών, Γλάστρας, απαντά με ξύλο και μπουντρούμι για το τίποτα. Δεν έχουν τρόφιμα, δεν έχουν ρούχα, σκεπάσματα. Τα λιγοστά τρόφιμα που εξοικονομούν οι οικογένειές τους, τα εμποδίζουν να τους δοθούν, με την κυνική δήλωση «ας πεθάνουν».

(Εφημερίδα Ελευθερία, όργανο του ΕΑΜ Μακεδονίας, παράνομο φύλλο της 28ης Οκτωβρίου 1942, αριθ, φύλλου 8, αρχείο Σπύρου Κουζινόπουλου)

Η χειρόγραφη αίτηση των φυματικών προ τη Γερμανική Αστυνομία Θεσσαλονίκης

Η Δραματική επιστολή των φυματικών κρατουμένων

Έχοντας πλέον φτάσει σε κατάσταση πλήρους απόγνωσης, οι φυματικοί κρατούμενοι των χιτλερικών στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά», αποστέλλουν δραματική έκκληση στην Γερμανική Αστυνομία Θεσσαλονίκης, με ημερομηνία 22 Φεβρουαρίου 1943, περιγράφοντας τις άθλιες και εξοντωτικές συνθήκες κράτησής τους και παρακαλώντας για τη μεταφορά τους σε Σανατόριο.

Έλεγε συγκεκριμένα η επιστολή:

«Αίτησις των εν τω Στρατοπέδω «Παύλος Μελάς» κρατουμένων φυματικών.

Εν Θεσσαλονίκη τη 22-2-1943

Προς την Γερμανικήν Αστυνομίαν Θεσσαλονίκης

Ενταύθα

Αξιότιμοι κύριοι,

ΟΙ κάτωθι υπογεγραμμένοι φυματικοί, μεταχθέντες εκ του Σανατορίου της Πέτρας, γνωρίζομεν υμίν και αύθις τα κάτωθι:

Αφ ής ημέρας μετήχθημεν εκ του Σανατορίου, η κατάστασίς μας ολοέν και περισσότερον εχειροτέρευσεν. Κατά το χρονικόν διάστημα της παραμονής μας εν τω Στρατοοπέδω απεβίωσαν δύο εξ ημών, οι Πατεράκος Γεώργιος και Μπουρέκας Νικόλαος, των δε υπολοίπων η θέσις είναι τραγική από πάσης απόψεως. Αιμοπτύσεις, αιματηρά πτύελα και καθημερινός πυρετός είναι τα επακόλουθα της παραμονής μας εν τω Στρατοπέδω, υπό συνθήκας ανεπαρκούς ιατροφαρμακευτικής περιθάλψεως και ανεπαρκούς τροφής δια φυματικούς. Ήδη δε τον τελευταίον καιρόν επεδεινώθη έτι πλέον η κατάστασίς μας.

Όθεν και πάλιν σας παρακαλούμεν όπως, λαμβάνοντες υπ’ όψιν τα ως άνω εκτεθέντα, διατάξητε την μεταφοράν μας εις Σανατόριον.

Ευπειθέστατοι».

Οι υπογραφές των μελλοθάνατων

Και κάτω από την έκκληση, είχαν τεθεί τα ονόματα 18 φυματικών κρατουμένων, που ήταν τα ακόλουθα: Πασχάλης Πασχαλίδης, Ξενοφών Κολιός, Χρήστος Πάπογλου, Αριστοτέλης Μοσχονίδης, Ανδρέας Αξαρλής, Παναγιώτης Κουβελιώτης, Μιλτιάδης Τιμογιαννάκης, Δημήτρης Κριτσάς, Νίκος Παπαδιαμάντης, Νίκος Κατσίβελος, Νίκος Χρονόπουλος, Κώστας Βούλγαρης, Γιώργος Βέτας, Γιώργος Νικολαίδης, Παναγιώτης Βουγιουκλίδης, Βαγγέλης Σπανός, Γιώργος Σαραντίδης και Χαράλαμπος Τσίτσος.

(Αντίγραφο της έκκλησης, στο αρχείο Σπύρου Κουζινόπουλο)

Οι … φιλεύσπλαχνοι, ελεήμονες και ανθρωπιστές χιτλερικοί, έσπευσαν να λύσουν «μια για πάντα» το πρόβλημα των φυματικών κρατουμένων, οδηγώντας τους, μαζί με άλλους συγκρατουμένους τους Αναφιώτες και Ακροναυπλιώτες, οκτώ ημέρες αργότερα, στο εκτελεστικό απόσπασμα, στην περιοχή της Μίκρας, και συγκεκριμένα την 1η Μαρτίου 1943!

Μια συγκλονιστική τελευταία επιστολή

Συγκλονιστική, ήταν η τελευταία επιστολή, που έστειλε από του «Παύλου Μελά», λίγο πριν την εκτέλεσή του, ο 27χρονος φοιτητής της Ιατρικής Πασχάλης Πασχαλίδης. Όπως έγραφε:

«…Από χθες λιγοστέψαμε κατά 11. Πήραν τον Χατζηθεοκλή, τον Αραμπατζάνη, τον Καράσο, τον Γκαζέ κ.α. Τώρα με απόφαση περιμένουμε τη σειρά μας με θάρρος και σκληρή καρδιά. Πασχάλης».

Και λίγο πριν στηθεί μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα και πέσει από τα γερμανικά βόλια, ο Π.Πασχαλίδης φώναξε κατάμουτρα στους χιτλερικούς δήμιους: «.. Ότι και αν κάνετε, η ώρα της καταστροφής σας έφτασε. ΚΙ αν σκοτώσετε εμάς, χιλιάδες άλλοι θα πάρουν τη θέση μας».

(Κεντρική Επιτροπή ΚΚΕ, Έπεσαν για τη ζωή, Ήρωες μάρτυρες λαϊκών-απελευθερωτικών αγώνων, τόμος 3Β, Αθήνα 1994, έκδοση ΚΚΕ, σ.193)

Ο ήρωας Κώστας Βούλγαρης

O κατάλογος εκτελεσμένων της 1-3-1943

Τα ονόματα των εκτελεσμένων από τους χιτλερικούς την 1η Μαρτίου 1943, έχουν ως εξής:

-Ανδριώτης Κωνσταντίνος, 45 χρόνων, δάσκαλος, από τη Λήμνο. Αγωνιστής του ΕΑΜ και της Εθνικής Αντίστασης

-Αξαρλής Ανδρέας, 34 χρόνων, από την Καλλίπολη.

-Αστερίου Δημήτριος, 37 χρόνων, δημόσιος υπάλληλος, στέλεχος του ΚΚΕ, από τον Άγιο Κωνσταντίνο Φθιώτιδας

-Βέττας Γεώργιος, 53 χρόνων, από τη Στυλίδα

-Βουγιουκλίδης Παναγιώτης, 30 χρόνων, από την Ανδριανούπολη.

-Βούλγαρης Κώστας, 40 χρόνων, δάσκαλος, από τους Σοφιάδες Δομοκού, στέλεχος του ΚΚΕ, εξόριστος στη Φολέγανδρο, έγκλειστος στην Ακροναυπλία.

-Γούλιος Δημήτριος, 32 χρόνων, καπνεργάτης, από τη Χωριστή Δράμας.

-Δούμας Κωνσταντίνος, 41 χρόνων, από την Άγρα Ροδόπης, εξόριστος από το 1936 στον Άη-Στράτη.

-Ζώτος Δημήτριος, 32 χρόνων, από την Καβάλα, Γραμματέας της «Εργατικής Βοήθειας» Καβάλας.

-Κανάτος Γεώργιος, 30 χρόνων, ΕΛΑΣίτης, από τη Ραψάνη Λάρισας.

Ο ήρωας Παναγιώτης Κουβελιώτης

-Κατσίβελος Νικόλαος, 31 χρόνων, από τη Θάσο.

-Κολιός Ξενοφών, 30 χρόνων, από την Άνω Πέτρα Άρτας, κρατούμενος από το 1938 στην Ακροναυπλία.

-Κριτσάς Δημήτριος, 44 χρόνων, από το Μέτσοβο.

-Κουβελιώτης Παναγιώτης του Γεωργίου, 32 χρόνων, από τον Πήδασο Πύλου Μεσσηνίας, στέλεχος των σταφιδοπαραγωγών.

-Λαζανάς Αθανάσιος, 25 χρόνων, από το Σοφικό Κορινθίας, δικηγόρος, εξόριστος στον Άη-Στράτη

Μάλλιος Μιχάλης του Κωνσταντίνου, 37 χρόνων, από το Δοξάτο Δράμας, έγκλειστος στην Ακροναυπλία από τη δικτατορία Μεταξά που τον παρέδωσε στους Ναζί.

-Μιχελιδάκης Μιχαήλ, 28 χρόνων, από την Κρήτη.

-Μοσχονίδης Αριστοτέλης, 30 χρόνων, από το Λυγμό Μουδανιών.

-Νικολαίδης Γεώργιος του Σπύρου, 46 χρόνων, από τη Μικρά Ασία, κατοικούσε μόνιμα την Κοκκινιά, οικοδόμος, γραμματέας της «Δημοκρατικής Ένωσης Προσφύγων», υποψήφιος δήμαρχος Κοκκινιάς, έγκλειστος στην Ακροναυπλία.

-Οθωνέρος Ονούφριος, 40 χρόνων, από το Πανόραμα

-Πανταζίδης Δημήτρης, 29 χρόνων από τις Σέρρες

-Παπαγαβριήλ Λυσίμαχος, 38 χρόνων, από τη Βιτάστα (Κρηνίδα) Σερρών

Ο ήρωας Νίκος Παπαδιαμάντης

-Παπαδιαμάντης Νικόλαος του Σταύρου, 33 χρόνων, φοιτητής Ιατρικής, από τη Ζίτσα Ιωαννίνων, στέλεχος της ΟΚΝΕ, εξόριστος στον Άη-Στράτη.

-Πάπογλου Χρήστος, 26 χρόνων, από τη Σινώπη, κάτοικος Πειραιά, μέλος του ΚΚΕ

-Πασχαλίδης Πασχάλης, 27 χρόνων, φοιτητής Ιατρικής, από την Αθήνα, στέλεχος της ΟΚΝΕ.

-Σαραντίδης Γεώργιος του Στέλιου, 28 χρόνων, μαθηματικός, από την Καλλιθέα Αθήνας. Η δικτατορία Μεταξά τον είχε κλείσει σε Άη-Στράτη και Ακροναυπλία για να τον παραδώσει στη συνέχεια στους Γερμανούς.

-Σπανός Ευάγγελος, 30 χρόνων, από τη Λάρισα

-Τάσιος Ζήσης του Γεωργίου, 32 χρόνων, από τις Σέρρες

Ο ήρωας Βαγγέλης Ταταρίδης

-Ταταρίδης Ευάγγελος του Δημητρίου, 32 χρόνων, από τα Λάβαρα Έβρου, στέλεχος της ΟΚΝΕ, εξόριστος στην Ανάφη.

-Τιμογιαννάκης Μιλτιάδης, 42 χρόνων, από την Κοκκινιά.

-Τίτος Νικόλαος του Απόστολου, 30 χρόνων, ΕΛΑΣίτης από τη Ραψάνη Λάρισας

-Τόνος Αριστείδης, 48 χρόνων, από τη Μυτιλήνη.

-Τσατσαρής Σωτήρης του Θεοχάρη, 35 χρόνων, από τις Κρανιές.

-Τσιτράκος Γιάννης, από τις Σέρρες

-Τσίτσος Χαράλαμπος, 37 χρόνων, από τη Βουνοπλαγιά Ιωαννίνων.

-Φανούδης Βασίλειος, 45 χρόνων, από την Τένεδο.

-Χρήστου Στέργιος, 17 χρόνων, από την Αθήνα.

-Χρονόπουλος Νικόλαος, 33 χρόνων, από τη Λάβδα Γρεβενών, μόνιμος κάτοικος Θεσσαλονίκης, στέλεχος του ΚΚΕ, πολιτικός κρατούμενος από τη δικτατορία Μεταξά, επί 4 χρόνια στις φυλακές της Κέρκυρας

Και νέος κατάλογος

Σε ένα έγγραφο που απέστειλε εκείνη την περίοδο η Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης προς τη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, αναφέρει ότι την 1η Μαρτίου 1943 εκτελέστηκαν 46 και όχι μόνο 38 κρατούμενοι, που είχαν μεταφερθεί από του «Παύλου Μελά». Τους υπόλοιπους οκτώ τους είχαν μεταφέρει οι Γερμανοί στον τόπο της εκτέλεσης από άγνωστο μέρος.

Ο ήρωας Μιλτιάδης Τιμογιαννάκης

Αλλά και από τα αρχεία του στρατοπέδου που διασώθηκαν για την ίδια ημέρα, εκτός από τους 38 και τους 8 στο χώρο της Θεσσαλονίκης, αναφέρονται και άλλες εκτελέσεις πατριωτών, χωρίς να μπορεί να ξεχωρίσει κανείς, ποιοι από αυτούς είναι οι οκτώ. Άλλοι εκτελεσθέντες την 1η Μαρτίου 1943 εκτός από τους 38, αναφέρονται και οι:

-Ανδρεάδης Νικόλαος, 21 χρόνων, από την Ευκαρπία Κιλκίς.

-Αυγετίδης Νικόλαος του Ιωάννη, 23 χρόνων, από τη Μεγάλη Βρύση Κιλκίς,

-Βαφειάδης Λάζαρος, 34 χρόνων, δάσκαλος από τη Φλώρινα, διευθυντής του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Φλώρινας. Στέλεχος του ΕΑΜ.

-Βαφειάδης Πέτρος του Κωνσταντίνου, 30 χρόνων, κινηματογραφιστής, στέλεχος του ΕΑΜ Φλώρινας.

-Γκούλιος Θεόδωρος του Σταύρου, από τη Θεσσαλονίκη (οδός Φωτίου 31).

-Ιωαννίδης Αλέξανδρος, 28 χρόνων, από την Τραπεζούντα.

-Κροζώνης Γεώργιος.

-Κρομότης Γεώργιος, 19 χρόνων, από την Τέρπυλο Κιλκίς.

-Μητσικόνας Νικόλαος, 26 χρόνων, από την Τσαρίτσανη.

Ο ήρωας Φωστηρόπουλος

-Παπαγιαννόπουλος Αργύρης του Ιωάννη, από τη Δράμα. Βιοτέχνης. Φυλακισμένος στην Ακροναυπλία από τη δικτατορία Μεταξά που τον παρέδωσε στους Ναζί.

-Ρίσβης Μανόλης, 29 χρόνων, μηχανικός του εργοστασίου ηλεκτρισμού Φλώρινας, στέλεχος του ΕΑΜ.

-Τομίδης Χρυσόστομος.

-Τούρπας Παναγιώτης, από το Σουφλί, δάσκαλος, μέλος του ΚΚΕ, εξόριστος στην Ανάφη.

-Τσακαλής Στέφανος.

-Τσακίρης Νικόλαος.

-Φωστηρόπουλος (…), Παλιός αγωνιστής του ΚΚΕ από την Ανατολική Μακεδονία, εξόριστος στην Ανάφη από τη δικτατορία Μεταξά που τον παρέδωσε στους χιτλερικούς.

ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΝΗΜΗ

*farosthermaikou.blogspot.com

Απόσπασμα από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου Σελίδες Κατοχής που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ

 Να αποσυρθεί και να μην εφαρμοστεί το πρόγραμμα «Μνήμες Κατοχής στην Ελλάδα» στα σχολεία

Ε.Σ.Δ.Ο.Γ.Ε - Καταγγελία του προγράμματος

«MOG / Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα»

ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗΣ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Προς: Τον Πρόεδρο κ. Ι. Αντωνίου και τα μέλη του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Κοινοποίηση:

-Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων κα Νίκη Κεραμέως

-Υφυπουργούς κ.κ. Ζέττα Μακρή, Άγγελο Συρίγο

-Γενικό Γραμματέα Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής

-Περιφερειακά Κέντρα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕ.Κ.Ε.Σ.), υπόψη Οργανωτικών Συντονιστών και Συντονιστών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Θέμα: Ενημέρωση – καταγγελία σχετικά με το πρόγραμμα «MOG / Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα».

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε, αξιότιμες-οι κυρίες και κύριοι,

απευθυνόμαστε σε σας δια της παρούσης επιστολής προκειμένου να σας ενημερώσουμε υπεύθυνα για μια οργανωμένη απόπειρα αναθεώρησης της Ιστορίας της Κατοχής και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέσω της ανάπτυξης μιας «εκπαιδευτικής πλατφόρμας», που φιλοδοξεί να αποτελέσει μέρος των σχολικών προγραμμάτων των Δημοτικών, των Γυμνασίων και των Λυκείων της χώρας. Σύμφωνα με την τεκμηριωμένη ανάλυση σημαντικών ιστορικών και επιστημόνων της εκπαίδευσης, η πλατφόρμα αυτή, που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου κυρίως από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Ο.Δ.Γ.) προγράμματος «MOG / Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα», επιχειρεί να υποβάλει τους μαθητές στη διαδικασία διαπραγμάτευσης αυθαίρετων «σεναρίων» και παραμορφωτικών σχημάτων ιστορικής ερμηνείας για την ιστορία της Κατοχής στην Ελλάδα. Γι’ αυτό και έχει δημιουργηθεί ένα σώμα όψιμων ιστορικών «μαρτυριών», το οποίο επικαλείται τεχνικές της προφορικής ιστορίας, χωρίς όμως να αξιοποιεί τις ασφαλιστικές της δικλείδες, ώστε να εξασφαλιστεί, στην παραγωγή των μαρτυριών αυτών, εγκυρότητα, αντικειμενικότητα, ευρύτητα και στήριξη στην επιστημονική γνώση της περιόδου.

Ως Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, σε συνεργασία με το Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών, εναντιωθήκαμε στο εν λόγω πρόγραμμα (δείτε σχετικά υπομνήματα 1 και 2), επισημαίνοντας ότι η γερμανική κυβέρνηση διά των συγκεκριμένων μεθοδεύσεων έχει ως σκοπό της να διεισδύσει στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να διαστρεβλώσει την ιστορική μας μνήμη, τόσο αναφορικά με τον ρόλο και την έκταση της καταστροφής που προκάλεσαν στη χώρα οι δυνάμεις Κατοχής, όσο και σε σχέση με το κίνημα Εθνικής Αντίστασης, που ήταν από τα ισχυρότερα της Ευρώπης. Κύριος στόχος της είναι να χρησιμοποιηθεί το σχολείο για την άμβλυνση των εντυπώσεων που έχουν σχηματιστεί στην ελληνική κοινωνία ως προς τις ευθύνες τις οποίες οφείλει να αναλάβει εμπράκτως η Ο.Δ.Γ. για τις καταστροφές που προκάλεσε στη χώρα μας το Γ΄ Ράιχ.

Είναι αξιοσημείωτο, όσο και προκλητικό, ότι το εν λόγω γερμανικό πρόγραμμα, αν και χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ο.Δ.Γ., επικαλείται την ανάγκη ανάπτυξης του επιπέδου ιστοριογνωσίας των Ελλήνων μαθητών. Μη ορρωδώντας προ ουδενός, αδιαφορώντας για το πρωτοφανές γεγονός ότι γερμανικές κρατικές πρωτοβουλίες και ιδρύματα υποδεικνύουν τη διαμόρφωση των ελληνικών αναλυτικών προγραμμάτων, οι εμπνευστές του εν λόγω προγράμματος δηλώνουν ότι αποσκοπούν στην ψευδεπίγραφη «συμφιλίωση» των δύο Λαών, χωρίς όμως τη ρητή αναγνώριση των γερμανικών ευθυνών για τα διαπραχθέντα από τη ναζιστική Γερμανία εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και, κατά συνέπεια, χωρίς την υιοθέτηση της αναγκαιότητας να αποδοθούν αποζημιώσεις και επανορθώσεις στον ελληνικό λαό για τα φοβερά δεινά που υπέστη στη διάρκεια της Κατοχής. Επιχειρείται, μάλιστα, μέσω των εν λόγω προγραμμάτων μια απόπειρα αποσυλλογικοποίησης και εξατομίκευσης του όλου ζητήματος, ώστε να καταστεί πρόβλημα του τύπου μιας ιδιωτικής διαφοράς και να υποτιμηθούν οι συνέπειες που είχε η γερμανική Κατοχή στην ελληνική κοινωνία, την οικονομία και την εν γένει μετέπειτα ανάπτυξη του ελληνικού κράτους.

Ακρογωνιαίος λίθος του όλου εγχειρήματος είναι η υποβάθμιση της σημασίας της Αντίστασης του ελληνικού λαού, που λογίζεται από το πρόγραμμα ως μη αναγκαία συνθήκη για την προστασία της ελληνικής κοινωνίας από τη δολοφονική μανία των κατακτητών και την προαγωγή του διεθνούς αντιφασιστικού αγώνα. Ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια μετάθεσης της ευθύνης για τις ναζιστικές ωμότητες από τους σφαγείς στην Εθνική Αντίσταση καθώς τα ειδεχθέστατα εγκλήματα των κατοχικών δυνάμεων βαφτίζονται «αντίποινα». Την ίδια στιγμή επιχειρείται να αποδοθούν στην Εθνική Αντίσταση δήθεν στενές «πολιτικές» ευθύνες για τη δράση της, αποσιωπώντας ότι τα «αντίποινα» ήταν η πάγια τεχνική εξουσίας του φασισμού - ναζισμού, ώστε μέσω της ωμής τρομοκρατίας να καθυποτάξει και καταδυναστεύσει τους λαούς.

Συστατικό, επίσης, στοιχείο της όλης απόπειρας είναι να στηριχθεί σε αντιφατικά, αποσπασματικά, μεροληπτικά και χωρίς συνοχή ιστορικά «σενάρια». Να χαθεί η συνολική εικόνα μέσα στα επιμέρους. Το ακόμα πιο επίφοβο είναι ότι τα προγράμματα αυτά επιχειρούν να καταστήσουν τους μαθητές συμπαραγωγούς της διαστρέβλωσης της Ιστορίας, δια της «κατασκευής» από τους ίδιους υποτιθέμενων δικών τους «σεναρίων», χωρίς τον γνωστικό έλεγχο αποδεκτών από την επιστημονική κοινότητα ιστορικών εργασιών, αλλά μόνο με βάση τις προσαρμοσμένες στα σενάρια αυτά «υποδείξεις» των εν λόγω προγραμμάτων.

Πέραν των άλλων, συγκαλύπτεται συστηματικά η διασύνδεση της Κατοχής στην Ελλάδα με τις στρατηγικές επιδιώξεις του Γ΄ Ράιχ. Συσκοτίζεται το γεγονός ότι η μεθοδική απόσπαση των πόρων της Ελλάδας είχε ως σκοπό την εξυπηρέτηση των πολεμικών επιχειρήσεων του Άξονα και τον προσπορισμό τεράστιων κερδών από μία οικονομική -επιχειρηματική ελίτ στενά συνδεδεμένη με το χιτλερικό καθεστώς. Δεν γίνεται καθαρό ότι η παραπάνω ληστρική πολιτική του Γ’ Ράιχ είχε ως αποτέλεσμα την πρωτοφανή πείνα που θέρισε κυριολεκτικά τον ελληνικό λαό. Σημειώνουμε ότι μετά τον πόλεμο, με το πρόσχημα της ανάκαμψης της κατεστραμμένης γερμανικής οικονομίας, το γερμανικό κράτος δεν υποχρεώθηκε να αποδώσει έστω και τμήμα των ιδιοποιούμενων αυτών αξιών – ούτε, καν, οι γερμανικές επιχειρήσεις που αποθησαύρισαν τεράστια πλούτη από το αίμα των σκλαβωμένων Ευρωπαίων υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν όσα έκλεψαν - εκτός από κάποιες μεταφορές αποσυναρμολογημένων μηχανών, τα δύο πρώτα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, που για πολλούς λόγους δεν έφτασαν ποτέ στην καθημαγμένη χώρα μας.

Υπό την έννοια αυτή, είναι ευνόητο ότι οι εκπαιδευτικές αυτές πρωτοβουλίες συμβαδίζουν και υπηρετούν την προκλητικά αδιάλλακτη στάση του γερμανικού κράτους απέναντι στις νόμιμες, απαράγραπτες και ισχυρά τεκμηριωμένες ελληνικές αξιώσεις, όπως αυτές εκφράστηκαν με την ιστορική απόφαση της Βουλής (17.4.2019), τις Ρηματικές Διακοινώσεις της Ελληνικής προς τη Γερμανική Κυβέρνηση (1966, 1995, 2019) και την παρέμβαση της Ελληνικής Δημοκρατίας στη δίκη μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας για την υπόθεση του Διστόμου στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (2011). Την ώρα, δηλαδή, που η Ο.Δ.Γ. καταπατά την ίδια της την υπογραφή στη Συνθήκη του Λονδίνου του 1953, επιχειρεί να ενισχύσει τη νομική της θέση μπροστά στο ενδεχόμενο να παραπεμφθεί το θέμα των γερμανικών οφειλών σε διεθνές δικαστήριο ή άλλο δικαιοδοτικό οργανισμό, με το επιχείρημα της ελλιπούς «κατανόησης» και της προκατάληψης μεταξύ των δύο χωρών. Αυτό σημαίνει στην ουσία της η ευθυγράμμιση του εκπροσώπου του Γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών Ράινερ Μπρόιλ στις 4.6.2019, αμέσως μετά την επίδοση της ελληνικής ρηματικής διακοίνωσης ότι, αν και το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων έχει κλείσει, αυτό «δεν αποκλείει το να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε, προκειμένου να δημιουργήσουμε μια κοινή “κουλτούρα αναμνήσεων” ώστε να συντελεστούν εμφανή δείγματα συμφιλίωσης».

Όχι τυχαία, τόσο το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα όσο και το Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών περιόδου 1940-1945, έχουμε λάβει ομόφωνες αποφάσεις στα Συνέδριά μας εναντίον των γερμανικών πρωτοβουλιών ψευδεπίγραφης «συμφιλίωσης». Επαναλαμβάνουμε, για μία ακόμη φορά, ότι τρέφουμε φιλικά αισθήματα απέναντι στον γερμανικό λαό, όπως και απέναντι σε όλους τους λαούς του κόσμου. Θεωρούμε όμως ότι η πραγματική φιλία και συνεργασία των λαών μπορεί να στηριχθεί μόνο στα στέρεα θεμέλια της Μνήμης, του αμοιβαίου σεβασμού και της δικαιοσύνης. Αυτή είναι η μόνη μορφή συνεννόησης που ανοίγει μία ελπιδοφόρα προοπτική για την Ευρώπη!

Επιπλέον, διακρίνουμε και μια «επιστημονική υπεροψία» της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας του «Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου», καθώς δεν λαμβάνεται υπόψη ο πολύ πλούσιος όγκος σημαντικών τεκμηρίων, γραπτών και προφορικών ερευνών και μαρτυριών, που έχουν ήδη καταγραφεί στην Ελλάδα από το 1945 μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για ντοκουμέντα του ελληνικού και του γερμανικού κράτους αλλά και για «βιωματικές εμπειρίες και αφηγήσεις» θυμάτων και αγωνιστών σε όλες τις Περιφέρειες και στην κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπως επίσης και για επιστημονικές μελέτες από ιστορικούς, οικονομολόγους, κοινωνιολόγους και αρχαιολόγους της μεταπολεμικής γενιάς της Ελλάδας. Με λίγα λόγια, η Ιστορία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης και των συνεπειών τους έχει ήδη καταγραφεί και επαρκέστατα τεκμηριωθεί.

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε, αξιότιμες-οι κυρίες και κύριοι

Η μάχη για την ιστορική μνήμη και η διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών δεν είναι «βίοι παράλληλοι και ασύμπτωτοι». Είναι μία διττή και αδιάσπαστη μάχη.

Σε αυτόν τον αγώνα για Ιστορική Μνήμη και Δικαιοσύνη έχει συμβάλλει με όλες του τις δυνάμεις το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, αναδεικνύοντας τα ζητήματα αυτά ως προτεραιότητες για την εξωτερική μας πολιτική. Σημειώνουμε ότι το Εθνικό Συμβούλιο ιδρύθηκε στις 22 Ιανουαρίου 1996 από τον Μανώλη Γλέζο μαζί με τους Απόστολο Σάντα, Ευάγγελο Μαχαίρα, Γιάννη Σταμούλη, Γεώργιο – Αλέξανδρο Μαγκάκη, Στέλιο Ζαμάνο, Πέτρο Ανταίο, Βασίλη Πριόβολο (Καπετάν Ερμής), Χαράλαμπο Ρούπα, Βαρδή Βαρδινογιάννη, Θεόδωρο Καλλίνο (Αμάρμπεης), Κώστα Παπαγιαννάκη, Μιχάλη Ράπτη («Πάμπλο»), Δημήτρη Φατούρο, Μαγδαληνή Λίτινα, Στέφανο Ληναίο, Δημήτρη Παπαχρήστο, Γιάννη Γαμβρίλη, Δαμιανό Βασιλειάδη, Λίτσα Παπαϊωάννου, Προκόπη Παπαστράτη, Ασπασία Παπαστράτη, Αλέξανδρο Κουτσομητόπουλο, Πέτρο Κουλουφάκο, Γιώργο Παπαγιαννόπουλο, Μανώλη Κατριβάνο και συνολικά 365 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, της αντιδικτατορικής πάλης, μέλη οικογενειών θυμάτων της Κατοχής, δημάρχους μαρτυρικών δήμων και ενεργούς πολίτες. Από την ίδρυσή του και επί εικοσιπέντε συναπτά έτη το Εθνικό Συμβούλιο πρωτοστατεί στην ενημέρωση, αφύπνιση και κινητοποίηση της ελληνικής και διεθνούς κοινής γνώμης, των πολιτικών κομμάτων και των κυβερνήσεων στο εσωτερικό και το εξωτερικό, συμβάλλοντας τόσο στην κατανόηση του προβλήματος, όσο και στην ανάδειξη της ίδιας της σύγχρονης ιστορίας της χώρας.

Δεν είμαστε, λοιπόν, διατεθειμένοι να επιτρέψουμε στη γερμανική κυβέρνηση να θέσει υπό τον έλεγχό της την Ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Ελλάδα. Δεν δεχόμαστε σε καμία περίπτωση τον ρόλο του «επιτηρούμενου ιθαγενούς». Γι’ αυτό και δεν θα επιτρέψουμε να προωθεί η γερμανική κυβέρνηση, έστω και με πλάγιο τρόπο, τις επιδιώξεις της στα ελληνικά σχολεία. Στον αγώνα μας αυτό ζητάμε τη συμβολή και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ώστε να μην καρποφορήσουν οι σχεδιασμοί του γερμανικού κράτους εις βάρος της διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης των Ελλήνων μαθητών.

Είναι διπλή η ευθύνη και το χρέος όλων μας, ιδιαίτερα φέτος, μια χρονιά που φέρει τη σπουδαία επέτειο των 200 χρόνων και την εξόχως τιμητική κληρονομιά της Επανάστασης του 1821, να υπογραμμίζουμε στα παιδιά μας το βασικό στοιχείο που δίδαξε το 1821 και οι αγωνιστές του: το ύψιστο αγαθό του αγώνα για ελευθερία, αλήθεια και ευθύνη. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο θεωρούμε ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται και ο αγώνας των Ελλήνων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο φασισμός και ο ναζισμός, όπως και ο αγώνας εναντίον τους, δεν μπορεί να περιγραφούν με τον σχετικισμό που υπαγορεύουν οι επιδιώξεις όσων προσπαθούν να διαστρέψουν την αλήθεια για να αποσοβήσουν τις ευθύνες τους. Σε αυτό το θέμα δεν μπορεί να υπάρχουν αστερίσκοι και υπεκφυγές. Σ’ αυτά αντισταθήκαμε ιστορικά, με όλο το σθένος μας, ως λαός.

Με ιδιαίτερη τιμή

Για το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα

Οι Συμπρόεδροι

Βασίλης Μπρακατσούλας, Αντιστασιακός, π. Βουλευτής

Δημήτρης Παλαιολογόπουλος, Αντιστασιακός, Πρόεδρος ΠΣΑΕΕΑ

Γιώργος Κατημερτζής, Πρόεδρος ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ

Οι Συγγραμματείς της Σ.Ε.

Δημήτρης Αλευρομάγειρος, Αντιστράτηγος ε.α.

Αριστομένης Συγγελάκης, Διδάκτωρ ΕΚΠΑ

Παράρτημα:

1. Κοινό Υπόμνημα Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα και Δικτύου Μαρτυρικών Δήμων προς τον Πρωθυπουργό, τους πολιτικούς αρχηγούς και τους Υπουργούς Εξωτερικών και Παιδείας και Θρησκευμάτων, Αθήνα 11.12.2020 (https://esdoge.gr/oino-ypomnima-esdoge-diktyou.../).

2. Ανακοίνωση Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα «Όχι στην αναθεώρηση και την υποτέλεια στα σχολεία.». Αθήνα, 10.12.2020 (https://esdoge.gr/ochi-sti-dieisdysi-tis-germanikis.../).

ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗΣ ΤΩΝ ΟΦΕΙΛΩΝ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

https://esdoge.gr/

 ΜΝΗΜΗ ΚΑΠΕΤΑΝ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ (ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ)

Σαν σήμερα πριν από 21 χρόνια έφυγε από τη ζωή ο Δημήτρης Δημητρίου που έμεινε στην Ιστορία του λαού μας ως καπετάν Νικηφόρος. Ξέχωρα από το σύντομο σημείωμα για τη ζωή και τη δράση του που παραθέτουμε στη συνέχεια θέλουμε ως Σωματείο Φίλων Μουσείου Εθνικής Αντίστασης να αποτίσουμε ειδική τιμή στον ξεχωριστό αυτό πατριώτη που τίμησε με την προσφορά και τη δράση του τους αγώνες του λαού μας για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας μας. Ο Νικηφόρος αφού πολέμησε κατά των Γερμανών εισβολέων στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, δεν κατέθεσε τα όπλα αλλά συνέχισε τον αγώνα μέχρι την τελική νίκη. Ήταν από τους πρώτους αξιωματικούς που εντάχθηκαν στην Αντίσταση στο πλευρό του Άρη Βελουχιώτη. Οργάνωσε το αντάρτικο στην Παρνασσίδα. Πρωταγωνίστησε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου και έδωσε συνεχόμενες και λυσσαλέες μάχες κατά των κατακτητών για την αποτίναξη του ξενικού ζυγού. Παρόλο που το τότε κράτος τον κυνήγησε, τον φυλάκισε και τον καταδίκασε σε θάνατο ο Νικηφόρος δεν σταμάτησε ποτέ να αγωνίζεται για τα ιδανικά της φιλοπατρίας, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Λαμίας υπάρχουν σε ειδικές προθήκες οι στολές και το ξίφος του σπουδαίου αυτού αγωνιστή, δωρεά των παιδιών του, όπως και τα σημαντικά βιβλία που συνέγραψε για την Εθνική Αντίσταση.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.

Ο αγώνας και η δράση του φάρος στους αγώνες του σήμερα.

Το Δ.Σ

Δημήτρης Δημητρίου - Νικηφόρος,

Μελετώντας την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης στην Ρούμελη, υπάρχει ένα πρόσωπο που συνδέει τον Άρη Βελουχιώτη με τον καπετάν Διαμαντή, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη του αντάρτικου και αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών.

Η δράση του δε, είναι αποδεκτή από εχθρούς και φίλους. Πρόκειται για τον Δημήτρη Δημητρίου, πιο γνωστό ως Νικηφόρο, τον πρώτο μόνιμο αξιωματικό του ελληνικού στρατού που βγήκε στα βουνά. Ο ρόλος του στην ανατίναξη του Γοργοπόταμου και στην εξάπλωση του αντάρτικου στην Ρούμελη δεν μπορεί να περιγραφεί σε ένα μικρό βιογραφικό. Έχει γράψει αρκετά βιβλία και άρθρα, το πιο σημαντικό όμως είναι το, εξαντλημένο δυστυχώς, "Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης".(1)

Ο Δημήτρης Δημητρίου (ή "Νικηφόρος") γεννήθηκε την 1η Ιουλίου 1921 στο χωριό Επτάλοφος (Αγόριανη) Παρνασσίδας. Φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων από το 1938 και με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940, ονομάστηκε ανθυπίλαρχος.

Κατά τον πόλεμο του 1940-41 πολέμησε κατά των Γερμανών εισβολέων, στο μέτωπο των βουλγαρικών συνόρων, ως διοικητής διμοιρίας βαρέων πολυβόλων, στο 193ο μηχανοκίνητο Σύνταγμα.

Για τη δράση του στο μέτωπο προτάθηκε από το διοικητή του για ηθική αμοιβή.

Υπήρξε ο πρώτος σε όλη την Ελλάδα μόνιμος αξιωματικός που βγήκε στο βουνό εναντίον των κατακτητών, μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Έλαβε μέρος στη μάχη του Γοργοποτάμου και σε δεκάδες άλλες μάχες κατά των στρατευμάτων κατοχής. Όταν τα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ της Ρούμελης χωρίστηκαν σε Επαρχιακά Αρχηγεία, ανέλαβε στρατιωτικός αρχηγός των Αρχηγείων Παρνασσίδος- Λοκρίδας- Δωρίδας και κατόπιν του 5ου Ανεξάρτητου Τάγματος Παρνασσίδος που αναπτύχθηκε στο 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Προτάθηκε δύο φορές από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ για το Αριστείο του Απελευθερωτικού Αγώνα.(2),

Ο Νικηφόρος με το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ τον Οκτώβρη του 1944 απελευθέρωσε τη Λαμία από τους Γερμανούς. Ως επίσημος, επιτετραμμένος υποδέχθηκε τον Άρη Βελουχιώτη στην πλατεία Ελευθερίας της Λαμίας, όταν αυτός επέστρεψε από την Πελοπόννησο και έλαβε μέρος στην πανηγυρική τελετή για την απελευθέρωση της πόλης την Παρασκευή 20 Οκτωβρίου 1944. (Ο Άρης Βελουχιώτης επανήλθε στην πόλη για τις εκδηλώσεις εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου και εκφώνησε τον γνωστό λόγο του την Κυριακή, 29 Οκτωβρίου 1944). Προς τα τέλη του Νοεμβρίου το Σύνταγμά του κινήθηκε και εγκαταστάθηκε στην Αττικοβοιωτία.(3),,Αμέσως μετά το αιματηρό συλλαλητήριο της 3ης Δεκέμβρη του 1944 ο Νικηφόρος διατάχθηκε να κινηθεί με το Σύνταγμά του και να εισέλθει στην Αθήνα. Το 2ο Σύνταγμα ήταν μία από τις καλύτερες και πιο άρτια εξοπλισμένες μονάδες του ΕΛΑΣ και η ηγεσία του ΕΑΜ προσδοκούσε πολλά από αυτή σε ενδεχόμενη σύγκρουση με τις κυβερνητικές δυνάμεις. Τη νύχτα της 3ης προς την 4η Δεκέμβρη βρετανικά τεθωρακισμένα κύκλωσαν και αφόπλισαν το 2ο Σύνταγμα της ΙΙης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ που είχε στρατοπεδεύσει στην Κηφισιά, χωρίς καμία αντίσταση μετά από φιλικές συζητήσεις με τον επικεφαλή ταγματάρχη Παπαζήση, ενώ εκείνος έλειπε, μετά από διαταγή της ΙΙης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ , στην έδρα του 5ου Συντάγματος Κηφισιάς.(4),Το γεγονός χαρακτηρίστηκε «ύποπτο» από το στρατηγό του ΕΛΑΣ Στ. Σαράφη, που το απέδωσε σε «προδοτική ενέργεια ορισμένων αξιωματικών ή καπεταναίων». Ο Λ. Σπαής (υφυπουργός Στρατιωτικών) σε άρθρο του στην εφημερίδα Ακρόπολις στις 29 Δεκέμβρη 1953 θα κατονομάσει ως υπεύθυνο τον ταγματάρχη του 2ου Συντάγματος Μιχ. Παπαζήση. «Ο Παπαζήσης», έγραψε, «με ειδοποιεί με τον καπεταν Κολοκοτρώνη (λοχαγός του Πυροβολικού Αναγνώστου Γ., συμπατριώτης μου και μυημένος και αυτός) ότι ήτο απόλυτος ανάγκη να με συναντήση αμέσως εις το γνωστόν σπίτι, όπου μ’ επερίμενε. Εκεί μετ’ ολίγον, παρουσία του ταξιάρχου Φερθ, βοηθού του Σκόμπι, καθωρίσθησαν αι λεπτομέριαι της παραδόσεως του 2ου Συντ/τος του ΕΛΑΣ, ας ο Παπαζήσης ετήρησεν επακριβώς, και ούτως απεφεύχθη η αιματοχυσία κατά την αιχμαλωσία του Συντ/τος τούτου, ενός των καλυτέρων του ΕΛΑΣ. Η παράδοσις λοιπόν του 2ου Συντ/τος ήτο αποτέλεσμα των προσπαθειών και της τακτικής της κυβερνήσεως, αποβλεπούσης εις την διάβρωσιν του ΕΛΑΣ, είχε δε ληφθή επαφή και με το 5ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, ως και με δύο άλλους διοικητάς συνταγμάτων τούτου, των οποίων όμως δεν επετεύχθη η παράδοσις».,Ο Μιχ. Παπαζήσης, προσθέτει ο Λ. Σπαής, είχε ενταχτεί «εις τον ΕΛΑΣ, μη φανταζόμενος βέβαια ότι θα ήτο δυνατόν ο αγών του ΕΛΑΣ να μετατραπή από απελευθερωτικός εις ταξικόν». Όμως, όταν μετά από την Απελευθέρωση τα πράγματα οδήγησαν στην κρίσιμη ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη, ο Παπαζήσης, όπως και άλλα στελέχη του αστικού στρατού που είχαν ενταχτεί στον ΕΛΑΣ στην Κατοχή, αποστασιοποιήθηκαν, ενώ κάποιοι πέρασαν ανοιχτά με το μέρος της κυβέρνησης. «Ούτω πολύ προ της ημέρας της ενάρξεως των συγκρούσεων, ούτος (...) με συνήντα τακτικά εις μυστικό μέρος και μου παρείχε κάθε χρήσιμον πληροφορίαν περί των προθέσεων του ΕΛΑΣ και του τρόπου ενεργείας τούτου (...) αι πληροφορίαι αύται υπήρξαν ακριβείς και ωφελιμότατοι, χάρις δε εις αυτός ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, εις ον συνεχώς τας διεβίβαζα, αντελήφθη εγκαίρως τας προθέσεις των κομμουνιστών υπουργών της κυβέρνησής του.» Μετά από το Δεκέμβρη, «υπό την ιδιότητά μου ως Υφυπουργού των Στρατιωτικών, εφρόντισα και ενετάχθη ούτος εις τα μόνιμα στελέχη του Στρατού μας, περιληφθείς εις τον Α' πίνακα».,Ο Νικηφόρος πολέμησε στα Δεκεμβριανά, όπου πήρε μέρος και στην αιχμαλώτιση δυνάμεων της ΡΑΦ στη Κηφισιά.(5),,Στα τέλη του 1945 επιστρέφει κρυφά στην Αθήνα. Το βράδυ της 16ης Μαΐου 1946 συλλαμβάνεται συμπτωματικά στην οδό Αιόλου και προσάγεται σε δίκη και φυλακίζεται. Καταδικάστηκε το 1947 από στρατοδικείο "δις εις θάνατον" για την εκτέλεση ενός δοσίλογου το 1942 καθώς και σε 20 χρόνια φυλακή σε άλλη δίκη και φυλακίστηκε. Μετά από αγώνα του πατέρα του Νικόλαου Δημητρίου, ο οποίος προσκομίζει μαρτυρικές καταθέσεις του Κρις Γουντχάουζ και του Έντυ Μάγιερς για την πολεμική δράση του Νικηφόρου αλλά και για το ιστορικό του δοσίλογου για τον οποίον επεβλήθη η καταδίκη, η θανατική ποινή μετετρέπεται σε ισόβια κάθειρξη (Αύγουστος 1948). Αποφυλακίστηκε το 1952. Το 1956 έγινε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Έγραψε:

"Η καμπάνα της Αγόριανης" (θεατρικό),

"Το χρονικό του Γοργοποτάμου",

"Χρόνια δίχως ειρήνη" (μυθιστόρημα),

"Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης" (χρονικό, τρεις τόμοι, 2015,), "Ελληνική εμπειρία '44-'67",

"Η δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων" (δοκίμιο),

"Τα φοβερά ντοκουμέντα: Γοργοπόταμος", κ.ά.,

Πέθανε στη Ν. Σμύρνη τον Φεβρουάριο του 2000 και κηδεύτηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Άνω Αγόριανη Παρνασσίδας.,

1. Χαριτόπουλος (2003)

2. Ιστορία της Αντίστασης (1979)

3. Χαριτόπουλος (2003)

4. Μαρτυρία του Νίκου Καρρά καπετάνιου του 5ου συντάγματος του ΕΛΑΣ Προαστίων (Κηφισιά)

5. Κομπιλάκου,Βασιλική σελ 177-178

Πηγή: Κόκκινος Φάκελος

 Άρης.... τον έτρεμαν οι Γερμανοί και οι ντόπιοι δωσίλογοι

"Πριν κάμποσο καιρό, πάνου στη Λιάκουρα, στο αετοχώρι το Δαδί, ρώτησα ένα παιδί ως οχτώ χρονώ:

– Τον ξέρεις τον Άρη;

– Ναι, μου λέει. Τον ξέρω.

– Τον είδες ποτέ σου;

– Όχι. Μα τόνε ξέρω.

– Πώς είναι;

– Τρεις βολές πιο αψηλός απ’ τον πατέρα μου. Κι έχει ένα μεγάλο-μεγάλο κόκκινο άλογο. Και πίσω τον ακολουθάει πάντοτες ένας τρανός αητός με μια σημαία.

Μιαν άλλη φορά, στα Τρίκαλα, ρώτησα ένα “αετόπουλο” που πέρναγε τις γραμμές του οχτρού μεταφέροντας μαντάτα στους αντάρτες μέσα στο κούφωμα ενός καλαμιού.

– Γιωργή, τον ξέρεις τον Άρη;

– Τόνε ξέρω.

– Τον είδες ποτέ σου;

– Τον είδα με τα μάτια μου.

– Πώς είναι;

– Έχει μακριά γένεια κι ένα αληθινό άστρο στο μαύρο σκούφο του. Κι άμα μιλάει -κι ας χιονίζει ακόμα- γίνεται μονομιάς πολλή ζέστα. Κι όταν ακούνε το όνομά του οι Γερμανοί κρύβουνται σα λαγοί μέσα στα δάσα.

Ένα μεγάλο κόκκινο άλογο, ένας αητός με μια σημαία, ένα άστρο αληθινό, πολλή ζέστα -αυτός είναι ο Άρης των παιδιών και των μεγάλων.

Και γω που δυο φορές όλο-όλο τον αντάμωσα, έτσι σαν τα παιδιά και γω, έτσι τον βλέπω και τον τραγουδάω τον ΑΡΗ».

Γιάννης Ρίτσος, "Το υστερόγραφο της δόξας – Άρης Βελουχιώτης".

 78 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ

Σε ένα μικρό σπίτι, στους Αμπελόκηπους, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στις 23 Φλεβάρη 1943, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ.

Εκείνη τη μέρα μαζεύτηκαν στο φιλόξενο σπίτι του κομμουνιστή δάσκαλου Παναγή Δημητράτου[1] γύρω στους 25 αντιπροσώπους από 10 αντιστασιακές οργανώσεις σε μυστική συνεδρίαση, με στόχο τη δημιουργία μιας ενιαίας αντιφασιστικής νεολαιίστικης οργάνωσης. Εκεί αποφάσισαν να αυτοδιαλυθούν, να συγχωνευτούν και να συγκροτήσουν την Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων.

Στο ιδρυτικό κείμενο της ΕΠΟΝ αναφέρονται «οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ»:

Το Ιδρυτικό της ΕΠΟΝ

1. Σήμερα 23 Φλεβάρη 1943 συνήλθε στην Αθήνα Πανελλαδική Σύσκεψη στην οποία πήραν μέρος:

α) Οι αντιπροσωπείες εθνικών οργανώσεων Νέων : “Αγροτικής Νεολαίας Ελλάδος”, “Ενιαίας Εθνικοαπελευθερωτικής Εργατοϋπαλληλικής Νεολαίας”, “Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας”, “Ένωσης Νέων Αγωνιστών Ρούμελης”, “Θεσσαλικού Ιερού Λόχου”, “Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας”, “Λεύτερης Νέας”, “Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος”, “Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας Ελλάδος”, “Φιλικής Εταιρείας Νέων”.

β) Αντιπροσωπεία του ΕΑΜ Νέων Μακεδονίας, Πελοποννήσου και τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων.

γ) Αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των φίλων της νέας γενιάς.

2. Η σύσκεψη συνήλθε με την πρωτοβουλία της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και με σκοπό ίδρυσης Ενιαίας Πανελλαδικής οργάνωσης της νέας γενιάς. Η σύσκεψη ομόφωνα απεφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης με τον τίτλο Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και με έδρα την Αθήνα.

3. Η ίδρυση της ΕΠΟΝ πραγματοποιείται με την διάλυση και συγχώνευση όλων των οργανώσεων που υπογράφουν αυτό το ιδρυτικό. Με την υπογραφή αυτού του ιδρυτικού, όλες οι παραπάνω οργανώσεις παύουν να υφίστανται και αυτόματα οι δυνάμεις, τα τεχνικά, οικονομικά κλπ. μέσα περνούν στην ΕΠΟΝ. Αυτός ο όρος αφορά και την ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και τις ιδιαίτερες δυνάμεις του που είναι συγκροτημένες σε ομάδες του.

4. Η Πανελλαδική σύσκεψη απεφάσισε ομόφωνα την εκλογή προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου και του έδωσε την εντολή να διευθύνει την ΕΠΟΝ ώσπου να συνέλθει Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ή Συνέδριο της ΕΠΟΝ που θα εκλέξει το νόμιμο συμβούλιο. Ως την σύγκληση συνδιάσκεψης ή συνεδρίου το προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο θα διευθύνει την ΕΠΟΝ.

5. Η Πανελλαδική σύσκεψη εκλέγει 3μελή επιτροπή επεξεργασίας καταστατικού της ΕΠΟΝ. Το καταστατικό αμέσως μετά την έγκριση του απ’ το Προεδρείο του Προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου μπαίνει σε εφαρμογή. Η τελική έγκριση του καταστατικού θα γίνει από την πρώτη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ή Συνέδριο της ΕΠΟΝ.

6. Οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ είναι:

α) Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.

β) Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον, και με οποιανδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.

γ) Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδερφικής συνεργασίας όλων των λαών και των νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.

δ) Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς.

Γενικά πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική.

ε) Αποφασίζεται η έκδοση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο “Νέα Γενιά”.

στ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει και αναθέτει στο Προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ να κάνει διαπραγματεύσεις με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δεν θάχει προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ με σκοπό να προσχωρήσει.

Βάση για διαπραγματεύσεις και για προσχώρηση στην ΕΠΟΝ, είναι οι αρχές που περιέχει το καταστατικό της.

ζ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπο της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ.

Αθήναι 23 Φλεβάρη 1943

Η ΕΠΟΝ ήταν ο ώριμος καρπός αγώνων και θυσιών. Βασικός φορέας και αιμοδότης της ΕΠΟΝ ήταν η θρυλική ΟΚΝΕ. Οι ρίζες της βρίσκονταν στα ξερονήσια και τις φυλακές της δικτατορίας του Μεταξά, όπου ήταν κλεισμένα μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ.

Είχε προηγηθεί, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, στις 5 Φλεβάρη 1942, η ίδρυση στην Αθήνα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ), στο οποίο εκτός από την ΟΚΝΕ συμμετείχαν και οι νεολαιίστικες οργανώσεις: «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Ελευθερία», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και «Δημοκρατική Ενωση Νέων».

Στα τέλη του Μάρτη 1942, στη Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΟΚΝΕ αποφασίστηκε ομόφωνα να ενταθούν οι προσπάθειες για τη δημιουργία ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Στην απόφαση της Συνδιάσκεψης, που δημοσιεύθηκε στις 22 Απρίλη 1942 στο περιοδικό «Η Νεολαία», αναφέρεται:

«Η ως τώρα εθνικοαπελευθερωτική συνεργασία με τις οργανώσεις που συγκρότησαν το ΕΑΜΝ, η προθυμία κι άλλων οργανώσεων να μπουν σ’ αυτό, αποδείχνει ότι είναι δυνατή όχι μόνο η ενιαία δράση, αλλά και η ενιαία οργάνωση της νέας μας γενιάς. Εμείς δηλώνουμε, ότι δε μας χωρίζει απ’ τις πραγματικά εθνικές οργανώσεις νέων κι ότι είμαστε έτοιμοι να ενωθούμε μ’ αυτές. Η εθνική υποδούλωση, η ύπαρξη κοινών πόθων, κοινών επιδιώξεων και χαρακτηριστικών μέσα στη νέα μας γενιά, κάνουν δυνατή την άμεση δημιουργία μιας ενιαίας εθνικής οργάνωσης νέων στη χώρα μας. Απ’ τη διασπορά της νέας μας γενιάς σ’ ανεξάρτητες οργανώσεις, πρέπει να περάσουμε στην ενιαία οργάνωση. Αυτή θ’ αποτελέσει γιγαντιαίο μαγνητικό πόλο που θα τραβήξει δεκάδες κι εκατοντάδες χιλιάδες νέων στις γραμμές της, γιγαντιαίο μοχλό κινητοποίησης για την πάλη της νέας μας γενιάς για τη ζωή και την εθνική λευτεριά. Η ενιαία οργάνωση δε θάναι και δεν μπορεί να ’ναι στενά εθνικοαπελευθερωτική, γιατί αυτό θα περιορίσει τον ορίζοντα και τους σκοπούς της.

Η ενιαία οργάνωση στην πρώτη φάση του αγώνα της θα ’χει σα βασικό σκοπό της την πάλη για τη ζωή και την εθνική λευτεριά της νέας γενιάς, την πάλη ενάντια σε κάθε αντιλαϊκή διχτατορική κίνηση που θα τείνει να υποκαταστήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού μας και της νέας μας γενιάς και να ξαναδημιουργήσει μια κατάσταση που θα οδηγήσει σε καινούργιες συμφορές. Στη δεύτερη φάση του αγώνα της – μετά την εθνική απελευθέρωση – θα ’χει σα βασικό σκοπό της την πάλη για την ίση και λεύτερη συμμετοχή της στη λαοκρατική λύση όλων των προβλημάτων ανοικοδόμησης των ερειπίων της εθνικής συμφοράς και τη στερέωση της λαϊκής κυριαρχίας.

Η ενιαία οργάνωση δεν μπορεί σήμερα να σταθεί παρά μόνο σε παράνομη βάση. Συνεπώς θα είναι το αποτέλεσμα της συγχώνευσης όλων των παράνομων πραγματικά εθνικών οργανώσεων νέων. Όμως η ενιαία οργάνωση θα στηρίζεται σε μαζικές νόμιμες εκπολιτιστικές οργανώσεις νέων των πιο ποικίλων μορφών. Συνεπώς το πρόβλημα της ενότητας στις συνθήκες της εθνικής υποδούλωσης συνίσταται στοι σωστό συνδυασμό των παράνομων και νόμιμων μορφών οργάνωσης της νέας μας γενιάς…»

Στις 14 Γενάρη 1943, συνήλθε η Ολομέλεια της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και αποφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Την 1η Φλεβάρη 1943 σε παράνομη συνεδρίασή τους οι τρεις πολιτικές οργανώσεις νεολαίας που συμμετείχαν στο ΕΑΜ Νέων: Η ΟΚΝΕ, η Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία (ΛΕΝ) και η Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας (ΣΕΠΕ), αφού συζήτησαν τις αποφάσεις τις ΚΕ του ΕΑΜ Νέων της 14.1.1943 και κύρια το πρόβλημα της «ενοποίησης της νέας γενιάς της χώρας σε μια Ενιαία Πανελλαδική Εθνικοαπελευθερωτική Οργάνωση με σκοπούς: α) Τον αγώνα για τη ζωή, τον εκπολιτισμό και την εξύψωση της νέας γενιάς, β) τον αγώνα για την εθνική λευτεριά και γ) τον αγώνα για τη λαοκρατική λύση του εσωτερικού μας προβλήματος με ισότιμη συμμετοχή των νέων, αποφάσισαν: 1) Ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς με τους παραπάνω σκοπούς, και 2) Ότι θα αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας».

Η ΕΠΟΝ από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της ανέπτυξε πλούσια και ηρωική απελευθερωτική δράση. Στα σπλάχνα της ανδρώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Γαλουχήθηκαν με τα ιδανικά μιας ελεύθερης πατρίδας, ενάντια σε κάθε ξένο κατακτητή.

Τριάντα δύο χιλιάδες ΕΠΟΝίτες πολέμησαν μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, κατά των χιτλερικών και φασιστών κατακτητών. Στις παραμονές της απελευθέρωσης υπολογίζεται ότι είχαν οργανωθεί στην ΕΠΟΝ πάνω από 600.000 νέοι και νέες. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες βρήκαν ηρωικό θάνατο στα χιτλερικά στρατόπεδα, στις διαδηλώσεις, στις σκληρές μάχες με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες.

Η ΕΠΟΝ στάθηκε με αυτοθυσία, μπροστά στα τανκς των Εγγλέζων το Δεκέμβρη του ’44. Αγωνίστηκαν – κάτω από βαριά παρανομία – για την εξάπλωση των προοδευτικών ιδεών, των αγωνιστικών αξιών για τη ζωή, με έναν πρωτοφανή εκδοτικό οργασμό και μια πρωτόγνωρη πολιτιστική ανάπτυξη. Χιλιάδες νεολαίοι έγιναν πρότυπα αγωνιστικής διαπαιδαγώγησης και στάση ζωής.

Η μάχη για την ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης ήταν η πρώτη μάχη της ΕΠΟΝ

Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής οι χιτλερικοί και ντόπιοι συνεργάτες τους επιθυμούσαν να πραγματοποιήσουν πολιτική επιστράτευση. Πότε μιλούσαν για την ανάγκη αποστολής ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στο ανατολικό μέτωπο και πότε για την ανάγκη να σταλούν επιστρατευμένοι εργάτες στα στρατόπεδα εργασίας στην Γερμανία.

Παρόμοιες αναφορές είχε κάνει και ο κατοχικός πρωθυπουργός Τσολάκογλου, ενώ δεν άργησαν να συγκροτηθούν και οι πρώτες φασιστικές οργανώσεις με σκοπό τη στρατολογία των Ελλήνων για τους πολεμικούς σκοπούς του φασισμού. Τέτοιες οργανώσεις ήταν η ΟΕΔΕ (Οργάνωσις Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος), ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πολιτική Οργάνωσις) κ.ά. Ομως όλη αυτή η προσπάθεια δεν έγινε δυνατό να έχει αποτελέσματα αφού συντρίφτηκε πάνω στην αντίσταση του ελληνικού λαού κατά του κατακτητή, με την ανάπτυξη των ΕΑΜικών οργανώσεων και την πρόοδο του ένοπλου αντιστασιακού αγώνα του ΕΛΑΣ.

Από τις αρχές του ’43 το ζήτημα της επιστράτευσης απόκτησε επείγουσα σημασία για τους χιτλερικούς, δεδομένου ότι οι απώλειές τους στο σοβιετογερμανικό μέτωπο ήταν πολύ μεγάλες. Η χειμερινή επίθεση του Κόκκινου Στρατού είχε στεφθεί με επιτυχία και είχε κορυφωθεί με τη νίκη στο Στάλινγκραντ το Φλεβάρη του ’43. Ετσι τα γερμανικά στρατεύματα χρειάζονταν νέες δυνάμεις που μπορούσαν να αναζητηθούν στις κατακτημένες χώρες.

Στις 30 Γενάρη του 1943 ο αντιστράτηγος Αλεξάντερ Λερ, στρατιωτικός διοικητής των γερμανικών στρατιωτικών Δυνάμεων ΝΑ Ευρώπης εξέδωσε μια διαταγή η οποία μεταξύ άλλων έγραφε:

1… Κάθε κάτοικος της Ελλάδας ηλικίας από 16-45 χρονών είναι υποχρεωμένος, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες, να αναλάβει δουλειά για γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες που του υποδείχθηκε. Ανδρικές εργατικές δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να εργαστούν κι έξω από τον μόνιμο τόπο κατοικίας τους, αν χρειαστεί σε κοινότητες στρατοπέδευσης. 2. Η πρόσκληση για την ανάληψη της δουλειάς γίνεται άμεσα από τις γερμανικές υπηρεσίες ή μέσω των εντεταλμένων απ’ αυτές ελληνικών υπηρεσιών, ιδιαίτερα των επιθεωρήσεων εργασίας και των δημάρχων… Οποιος δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις παραγράφους 1 και 2 τιμωρείται με χρηματική ποινή απεριορίστου ύψους, φυλάκιση ή ειρκτή ή με στρατόπεδο αναγκαστικής εργασίας»…

Στις 19 Φλεβάρη ο Γκέμπελς δήλωνε: «Ο γερμανικός λαός δίνει το αίμα του, η υπόλοιπη Ευρώπη ας δώσει την εργασία της».

Την παραμονή της ίδρυσης της ΕΠΟΝ, το βράδυ της 22 Φλεβάρη, στάλθηκε το διάταγμα για την επιστράτευση Ελλήνων πολιτών για εργασία στην υπηρεσία των κατακτητών για να δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, οι οργανώσεις των εργατοϋπαλλήλων του Εθνικού Τυπογραφείου ειδοποίησαν την ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Ετσι το ΕΑΜικό κίνημα, μαζί με την νεοϊδρυθείσα ΕΠΟΝ, βρέθηκε σε ετοιμότητα.

Το διάταγμα, που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 23 Φλεβάρη του 1943, μεταξύ άλλων, έλεγε:

«Επί τη βάσει της υπό του Φύρερ και Ανωτάτου Αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων χορηγηθείσης μοι εξουσιοδοτήσεως διατάσσω τα κάτωθι:

Αρθρον 1ον. Εκαστος κάτοικος της Ελλάδος, ηλικίας 16-45 ετών είναι υποχρεωμένος, εάν το απαιτήσουν αι περιστάσεις ν’ αναλάβη υποδεικνυομένην εις αυτόν εργασίαν διά γερμανικάς ή ιταλικάς υπηρεσίας… Οι άνδρες είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται έξω του τόπου της μονίμου κατοικίας, συνεκροτημένοι εις συμβιωτικάς ομάδας στρατοπέδου, εάν απαιτηθή το τοιούτον.

Άρθρον 2ον. Η πρόσκλησις προς ανάληψιν εργασίας γίνεται υπό των γερμανικών υπηρεσιών ή απ’ ευθείας υπό των εντεταλμένων προς τούτο ελληνικών υπηρεσιών, ιδίως επιθεωρήσεων εργασίας Δημάρχων…».

Ολες οι ΕΑΜικές εφημερίδες ξεκίνησαν καμπάνια ενημέρωσης, το ίδιο και οι ΕΑΜικές οργανώσεις, από τη νεο-ιδρυμένη ΕΠΟΝ ως το Εργατικό ΕΑΜ, που έπαιξε κορυφαίο ρόλο στην κινητοποίηση των εργαζομένων. Μαζί με την ΕΠΟΝ γεννήθηκαν και τα θρυλικά χωνιά…

Η μάχη ενάντια στη χιτλερική επιστράτευση άρχισε με τη συντονισμένη απεργία και διαδήλωση στις 24 του Φλεβάρη, όταν οι εργατοϋπάλληλοι σταμάτησαν την εργασία τους και χιλιάδες λαού κατέβηκαν στο κέντρο της Αθήνας για να διαδηλώσουν μπροστά στο πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Λογοθετόπουλου, στο Εργατικό Κέντρο και στο υπουργείο Εργασίας.

Η ορμή του λαού ήταν ασυγκράτητη εκείνη τη μέρα, όπως άλλωστε και τις επόμενες. Ομάδες διαδηλωτών εισέβαλαν στα παλαιά ανάκτορα και κατέκλυσαν τα κυβερνητικά γραφεία, ενώ ο κύριος όγκος της διαδήλωσης κατευθύνθηκε στο υπουργείο Εργασίας – που τότε ήταν στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα. «Στη διαδήλωση – γράφει ο Β. Μπαρτζιώτας- πήραν μέρος 60-70 χιλιάδες αθηναϊκού λαού. Οταν αυτή έφτασε έξω από το υπουργείο Εργασίας μίλησαν αντιπρόσωποι του ΕΑΜ. Ανάμεσά τους και η ΕΠΟΝίτισσα Νίκη, η πρώτη ομιλήτρια της ΕΠΟΝ, που ενθουσίασε τους νέους». Μετά τις ομιλίες οι διαδηλωτές κατέλαβαν το υπουργείο κι έβαλαν φωτιά στα αρχεία του με τους καταλόγους των υποψηφίων προς επιστράτευση. Αυτό ήταν η αρχή. Την άλλη ημέρα το πρωί ο «Ριζοσπάστης» σε έκτακτη έκδοσή του καλούσε το λαό να συνεχίσει τον αγώνα για να ματαιώσει τον κίνδυνο της πολιτικής επιστράτευσης.

Τις επόμενες μέρες θα ακολουθήσουν απεργίες εργαζομένων, υπαλλήλων του Δημοσίου (όπως των υπαλλήλων της τηλεφωνικής εταιρίας), ενώ η νεολαία έδωσε το δικό της ξεχωριστό «παρών», με τους μαθητές στην πρώτη γραμμή που συνέχιζαν την πολυήμερη αποχή τους από τα σχολεία, που την είχαν αρχίσει στις 22 Φλεβάρη.

Στις 25 του Φλεβάρη συνεχίστηκαν οι συγκεντρώσεις κατά ομάδες σχολείων. Το απόγευμα μετά από συγκέντρωση 6-7 σχολείων στο λόφο του Παγκρατίου τα παιδιά ξεκίνησαν τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο με συνθήματα κατά της επιστράτευσης, κρατώντας σε συναγερμό τη γειτονιά. Τότε τους ρίχτηκαν οι «γκλοριόζοι» με προτεταμένα τα περίστροφα και με φωνές – «via! via!». Μπροστά προχωρούσε ο μικρός μαθητής του 5ου Γυμνασίου Γιάννης Δρακόπουλος. Οι καραμπινιέροι ρίχτηκαν με λύσσα απάνω του μα το παιδί δε δείλιασε. Τότε τον πυροβόλησαν. Το αγόρι έπεσε στο δρόμο πληγωμένο βαριά. Τα άλλα παιδιά όρμησαν ασυγκράτητα πάνω στους Ιταλούς φασίστες που το ‘βαλαν στα πόδια ντροπιασμένοι. Το ίδιο βράδυ στο Πολιτικό Νοσοκομείο που τον είχαν μεταφέρει, ο μικρός αγωνιστής ξεψύχησε. Ο πρώτος νεκρός μαθητής της Αντίστασης. Στις 26 Φλεβάρη, μέρα Σάββατο, οι μαθήτριες της «Λεύτερης Νέας», ΕΠΟΝίτισσες τώρα, πήγαν συνταγμένες στο σπίτι του Δρακόπουλου στην οδό Ερεσού, κρατώντας στις αγκαλιές τους τα πρώτα λουλούδια της άνοιξης. Ο κόσμος είχε βγει στα παράθυρα κι έκλαιγε. Αλλοι μαθητές εκείνη τη μέρα έγραψαν σε πολλά σημεία της οδού Ερεσού: Οδός Γιάννη Δρακόπουλου.

Παρά όμως τη μαζική και δυναμική αντίδραση του λαού, η κυβέρνηση των δοσίλογων θα προχωρούσε στο σχέδιο πολιτικής επιστράτευσης του ελληνικού λαού, ώστε ο ελληνικός λαός να υπηρετήσει τα σχέδια του Αξονα. Υπήρχε, λοιπόν, η πληροφορία ότι στις 5 Μάρτη ο Κ. Λογοθετόπουλος θα αναγγείλει επίσημα την πολιτική επιστράτευση. Τη μέρα εκείνη ξέσπασε θύελλα. Η γενική απεργία υπήρξε καθολική. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκεται στους δρόμους. Τα χωνιά τίθενται σε εφαρμογή. Ενα σύνθημα κυριαρχεί: «Κάτω η επιστράτευση».

Στη μάχη αυτή, η παρουσία της ΕΠΟΝ είναι ξεχωριστή και της ανήκει μεγάλο μερίδιο από τη νίκη. Το πρώτο φύλλο της «Νέας Γενιάς» περιγράφει ως εξής τη δράση της Οργάνωσης: «24 Φλεβάρη και 5 Μάρτη! Να, δύο ημερομηνίες που θα μείνουν ιστορικές. Κι αξέχαστες. Δυο μέρες που ο αθηναϊκός και πειραιώτικος λαός με τα νιάτα του αγωνίστηκε και σάρωσε τα σχέδια των καταχτητών και επέβαλε τη θέλησή του. Η νέα γενιά συμμετείχε σε πρωτοφανή όγκο και μαχητικότητα σ’ αυτές τις μάχες. Η 5η του Μάρτη ακόμα αποτέλεσε το πρώτο βάφτισμα της ΕΠΟΝ. Μια μεγάλη διαδήλωση νέων κοριτσιών και παιδιών διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με κραυγές “ΚΑΤΩ Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ – ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ”».

Λίγους μήνες αργότερα, η ΕΠΟΝ δίνει μια από τις σημαντικότερες μάχες, ενάντια στην επέκταση των Βούλγαρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία τον Ιούλη του 1943.

Η χιτλερική διοίκηση, μπροστά στα προβλήματα που αντιμετώπιζε από τον Κόκκινο Στρατό στο Ανατολικό Μέτωπο, αποφάσισε να παραχωρήσει ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους φασίστες. Στις 7 Ιούλη ξεκινά η αντίσταση του λαού από τη Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, ξεσηκώνοντας την πόλη. Τις επόμενες μέρες, σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά. Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, δίνει τη μάχη ενάντια στο διαμελισμό της χώρας.

Τη μάχη αυτή, όμως, την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στις 22 Ιούλη 1943. Σε αυτή την πρωτοφανέρωτη μεγαλειώδη διαδήλωση, χιλιάδες λαού πλημμύρισαν το κέντρο της πρωτεύουσας.

Σε αυτή τη μάχη, οι κατακτητές ήταν αποφασισμένοι να χτυπήσουν. Τη στιγμή που οι σημαίες έχουν φτάσει στην οδό Ομήρου, μπροστά στην Τράπεζα της Ελλάδας, τα τανκς έρχονται.

Ενας σημαιοφόρος ΕΠΟΝίτης δέχθηκε κατάστηθα την πρώτη ριπή. Ηταν ο φοιτητής του Πολυτεχνίου, ο 21χρονος Θώμης Χατζηθωμάς. Μια κοπέλα ορμά, αρπάζει και σηκώνει τη σημαία από τον πεσμένο σημαιοφόρο και την ανεμίζει μπροστά απ’ το τανκ. Μια ριπή τη ρίχνει κάτω νεκρή. Και οι ερπύστριες περνούνε πάνω απ’ το άψυχο κορμί της. Ηταν 17χρονη φοιτήτρια της Γαλλικής Ακαδημίας η Παναγιώτα Σταθοπούλου.

Μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα ορμά στο τανκ, σκαρφαλώνει και χτυπά τον τανκίστα στο πρόσωπο. Μια σφαίρα, τη ρίχνει κι αυτή νεκρή. Ηταν η 19χρονη Κούλα Λίλη, φοιτήτρια κι αυτή της Γαλλικής Ακαδημίας.

Στην οδό Αμερικής η 23χρονη ΕΠΟΝίτισα, η υφαντουργίνα Ολγα Μπακόλα ανέβηκε στο τανκ προσπαθώντας να πάρει το όπλο του Γερμανού. Δέχτηκε στο κορμί της έναν καταιγισμό από σφαίρες, τραυματίστηκε βαριά και άφησε την τελευταία της πνοή, μετά από 5 μέρες, στο νοσοκομείο.

Οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες που έπεσαν σ’ αυτή τη μάχη έφτασαν τους 22. Ομως η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σ’ ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε!

Πολύ σημαντικοί ήταν οι αγώνες που έδωσε η ΕΠΟΝ ενάντια στην πείνα, η οποία τότε θέριζε παιδιά και νεολαία.

Εδωσε άμεσα την κατεύθυνση ο αγώνας να έχει στόχο τη χορήγηση 100 δράμιων ψωμί τη μέρα και 8 δράμιων λάδι. Επίσης, αγωνίστηκε για την προστασία των μικρών παιδιών και την οργάνωση ψυχαγωγίας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους νέους. Υπολογίζεται ότι, μόνον στις πόλεις, εξασφαλίστηκαν 220 οργανωμένα συσσίτια για 65.000 παιδιά.

Η εκπολιτιστική δραστηριότητα της ΕΠΟΝ υπήρξε τεράστια. Σχολεία και σχολές. Θέατρο και διασκέδαση. Διάδοση του αθλητισμού και των αθλητικών ιδεωδών. Πρωτοφανής εκδοτική δραστηριότητα. Ολα αυτά, αποτελούν τις κύριες δραστηριότητες της ΕΠΟΝ, στα χρόνια της δράσης της.

Οι κατακτητές, είχαν μετατρέψει τα περισσότερα σχολεία σε στρατώνες, σε αχούρια, ακόμη και σε φυλακές. Με πρωτοβουλία της ΕΠΟΝ και των Λαϊκών Αρχών, τα περισσότερα σχολεία άνοιξαν. Σε πολλές περιπτώσεις, δάσκαλοι ήταν ΕΠΟΝίτες. Στην Πελοπόννησο, στα καμένα χωριά, χτίστηκαν πρόχειρα σχολειά από ΕΠΟΝίτες. Ο αγώνας για τη μόρφωση των παιδιών και της νεολαίας, ήταν συνεχής, καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής.

Στη διάρκεια του αντάρτικου αγώνα δημιούργησε γεωργικές σχολές, 3 στη Ρούμελη και 2 στη Θεσσαλία. Παράλληλα, με τη συνεργασία των πιο φωτισμένων παιδαγωγών της Ελλάδας, μελέτησε ολόκληρο το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας και πρόγραμμα, που άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ).

Γράφτηκαν σχολικά βιβλία με σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα. Δύο αναγνωστικά για το Δημοτικό, το ένα με τίτλο «Τ’ αετόπουλα» για τη Γ’ και Δ’ τάξη και το άλλο με τίτλο «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε’ και ΣΤ΄ τάξη. Τα βιβλία αυτά τυπώθηκαν σε 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκαν – για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους – δωρεάν σε όλους τους μαθητές της Ελεύθερης Ελλάδας.

Η ανάπτυξη του θεάτρου ήταν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής. Το θέατρο, τόσο στο βουνό με τους ερασιτεχνικούς θιάσους των ΕΠΟΝιτών, όσο και στις πόλεις και μετά την αποχώρηση των κατακτητών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο, όχι μόνο στη ψυχαγωγία των νέων, αλλά και στην πνευματική τους ανάπτυξη. Παίχτηκαν έργα γραμμένα από τον Βασίλη Ρώτα, τον Γεράσιμο Σταύρου, τον Γιώργο Κοτζιούλα, που επενδύθηκαν μουσικά και με τη συμμετοχή του μουσικοσυνθέτη Αλέκου Ξένου.

Η ΕΠΟΝ, όμως, έδωσε μεγάλη προσοχή και στην ενίσχυση και ανάπτυξη του αθλητισμού. Δημιουργήθηκαν εκατοντάδες αθλητικές ομάδες σε όλη τη χώρα. Ζωντάνεψε ο κλασικός αθλητισμός. Αναπτύχθηκε το ποδόσφαιρο και οι άλλες αθλοπαιδιές, σε σωστές βάσεις, τις υγιούς άμιλλας.

Παράλληλα εκατοντάδες χιλιάδες ΕΠΟΝίτες, ΕΠΟΝίτισσες και Αετόπουλα, δούλεψαν με ενθουσιασμό στο έργο της ανοικοδόμησης χωριών, δρόμων, γεφυριών κλπ. Μεγάλες μάχες δόθηκαν για τις αναδασώσεις, για την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων.

Μάχη κατά των ναρκωτικών

Από τις σπουδαιότερες μάχες που έδωσε η ΕΠΟΝ, ήταν μάχη ενάντια στα ναρκωτικών. Με ειδική καμπάνια μέσα από τις σελίδες του δημοσιογραφικού οργάνου του ΚΣ της Οργάνωσης, τη «Νέα Γενιά», αποκρούστηκε ο κίνδυνος των ναρκωτικών:

«ΟΧΙ ΧΑΣΙΣ ΑΛΛΑ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ!

Η ζωή των νέων δε βρίσκεται στους “ντεκέδες” όπου παραμονεύει ο πιο φρικτός θάνατος, αλλά:

• Στον αθλητισμό που θα τους χαρίσει σιδερένια κορμιά.

• Στις λέσχες και τις βιβλιοθήκες που θα τους μορφώσουν.

• Στις εκδρομές που τους φέρουν κοντά στην όμορφη και χαρούμενη Ελληνική φύση.

• Στις πολιτισμένες συντροφιές και γιορτές που θα τους γεμίσουν αισιοδοξία.

• Στις χορωδίες, τις φιλολογικές και καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις που θα τους χαρίσουν ψυχική υγεία, δύναμη κι αγνή χαρά.

Μονάχα έτσι θα χτυπήσουμε στη ρίζα της τη διαφθορά. Μονάχα έτσι θα φτιάξουμε Ελληνόπουλα άξια της πατρίδας μας, με γερές ψυχές σε γερά κορμιά, γεμάτα δημιουργική δραστηριότητα, καμάρι των γονιών τους κι ελπίδα του Εθνους μας».

Το εκδοτικό έργο της ΕΠΟΝ υπήρξε τεράστιο. Εκατοντάδες παράνομες εφημερίδες και περιοδικά δημιουργήθηκαν και κυκλοφόρησαν στην κατοχή και μετά. Το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ, η «Νέα Γενιά», που εκδόθηκε τον Μάρτη του 1943, έφτασε τον Απρίλη του 1946 τα 45.000 φύλλα. Από την ίδρυση της ΕΠΟΝ, η αύξηση των εντύπων είναι αλματώδης. Μέσα σε ένα χρόνο ο ΕΠΟΝίτικος Τύπος καλύπτει το 83,5% του συνόλου των αντιστασιακών εντύπων. Μόνο στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, το 1943, η ΕΠΟΝ εκδίδει 166 παράνομα περιοδικά.

Ανάμεσα στα άλλα κορυφαίες στιγμές στην ηρωική ιστορία της ΕΠΟΝ υπήρξαν το «Κάστρο του Υμηττού», και το σαμποτάζ στους κινητήρες των γερμανικών αεροπλάνων στο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη .

Το μεταβαρκιζιανό κράτος επιτέθηκε με λύσσα στην ΕΠΟΝ. Το 1946, πάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες δολοφονούνται. Χιλιάδες σέρνονται στα Στρατοδικεία. Αλλοι πηγαίνουν στις φυλακές και στις εξορίες.

Στις 28 Φλεβάρη του 1947, με απόφαση του Πρωτοδικείου της Αθήνας, αποφασίζεται η διάλυση της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στις κατηγορίες είναι ότι προσπάθησε να …«υποκλέψει το μυστικό της ατομικής βόμβας» και να το παραδώσει στους Σοβιετικούς! Παρ’ όλες τις διώξεις, η ΕΠΟΝ δε διαλύεται και περνά στην παρανομία όπου συνεχίζει τον αγώνα της. Στα τέλη του 1947 με τον περιβόητο Νόμο 509 τίθεται εκτός νόμου.

Η ΕΠΟΝ διαλύθηκε οριστικά το 1958, με απόφαση του ΚΚΕ να διαλύσει τις παράνομες οργανώσεις του και μαζί με αυτές και την ΕΠΟΝ.

Η ιστορία της ΕΠΟΝ, ιστορία αγώνων και θυσιών, έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα και παρά τις προσπάθειες να σβηστεί από τη μνήμη του λαού μας, έχει ριζώσει στις καρδιές και τη συλλογική συνείδηση. Οι μάχες που έδωσαν οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες, δεν ήταν μόνο στα πεδία των μαχών, στο πλάι του ΕΛΑΣ. Ηταν κύρια μάχες για το κέρδισμα της νεολαίας και τη συστράτευσή της στις αγωνιστικές αξίες ζωής, που αντηχούν μέχρι και σήμερα στο πέρασμα των χρόνων.

*Ημεροδρόμος