«Αντάρτης, κλέφτης, παλληκάρι, πάντα είν’ ο ίδιος ο λαός». 

                                        Εθνική Αντίσταση και 1821, 

                                          *της Βασιλικής Λάζου

Στις σκληρές συνθήκες της Κατοχής η Επανάσταση του 1821 λαμβάνει νέο νόημα προκειμένου να εκφράσει τη συνέχιση των λαϊκών αγώνων αλλά και την αναγκαιότητα της ολοκλήρωσής τους. Έλληνες και Ελληνίδες άξιζε να πολεμήσουν σαν «Κολοκοτρωναίοι», ενωμένοι στον αγώνα για την ολοκλήρωση του 1821. Έπαθλό τους «μια Ελλάδα, ελεύθερη και πολιτισμένη». «Ένας λεύτερος και ευτυχισμένος ελληνικός λαός».

Η σύνδεση με το ηρωικό ένδοξο παρελθόν δεν εκφράστηκε μόνο με άρθρα σε ΕΑΜικές εφημερίδες και φυλλάδια. Μετουσιώθηκε σε πράξη. Το ΕΑΜ θα γιορτάσει την 25η Μαρτίου με μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στην ξενική κατοχή. Μέσα από πατριωτικούς συμβολισμούς και τελετουργίες, με ηρώα και ανδριάντες να στεφανώνονται συχνά μέσα σε συνθήκες βίαιες και αιματηρές. Η πρώτη επέτειος, το 1942, θα τιμηθεί από τους φοιτητές. Ήταν η «Μεγάλη Έξοδος» των νέων «με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες». Ένα χρόνο αργότερα, η επέτειος της 25ης Μάρτη 1943 θα αποτελέσει άλλο έναν σταθμό της γενικευμένης εξέγερσης με τις δυναμικές διαδηλώσεις και τις γενικές απεργίες εκείνων των ημερών ενάντια στην πολιτική επιστράτευση.

Αφθονούν τα παραδείγματα σύνδεσης με το 1821 σε όλες τις πρακτικές και το λόγο της ΕΑΜικής Αντίστασης. Από το πρώτο αμήχανο σύνθημα ΕΑΜ-Τσαρούχι το 1941 ως την χρήση όρων όπως «Νέα Κλεφτουριά» ή «Νέα Φιλική Εταιρεία». Από τη χρησιμοποίηση του χαρακτηρισμού καπετάνιος για τον στρατιωτικό διοικητή των αντάρτικων μονάδων ως τη χρήση ονομάτων των αγωνιστών του 1821 ως ψευδώνυμα των αγωνιστών. Από τη συμμετοχή κληρικών στο αντάρτικο όπως του παπα-Ανυπόμονου, δίπλα στον Άρη ως τους στίχους των αντάρτικων τραγουδιών που αναπαράγουν την κλέφτικη παράδοση «ξαναζωντάνεψε τ’ αρματωλίκι», «αντάρτης, κλέφτης, παλληκάρι, πάντα είν’ ο ίδιος ο λαός».

Κορυφαία συμβολική βίωση του αντάρτικου ως συνέχεια της Μεγάλης Επανάστασης του 1821 οι ομιλίες των ηγετών του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου και Γιάννη Ζέβγου στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων, με φόντο τα πορτρέτα αγωνιστών του ’21 τον Μάιο του 1944. «Μια πύρινη επιγραφή στέκει απ’ έξω απ΄ένα σκολειό ενός μικρού βουνίσιου χωριού της Ελεύθερης Ελλάδας: «Επίδαυρος 1821-Κορυσχάδες 1944». Αλλοίμονο σε όσους σκοτίζονται από τη λάμψη της και δεν θελήσουν να τη διαβάσουν», γράφει τον Μάιο 1944 ο Κώστας Καραγιώργης αποτυπώνοντας την μεγαλειώδη στιγμή της σύγκλησης του Εθνικού Συμβουλίου της Κυβέρνησης του Βουνού.

Στο λόγο του στην ελεύθερη Λαμία τον Οκτώβριο 1944 ο Άρης Βελουχιώτης κάνει εκτεταμένες αναφορές στο ηρωικό παρελθόν της Επανάστασης του 1821 μέσα από το πρίσμα της πρόσφατης ΕΑΜικής εμπειρίας μιλώντας για ένα «θαύμα, που συντελέστηκε από τις ίδιες τις δυνάμεις και τα μέσα του λαού» αλλά και τις προσπάθειες από την «αντίδραση, ντόπια και ξένη, για να ευνουχίσει το λαϊκό χαραχτήρα του κινήματος και να επιβάλει νέα σκλαβιά».

Η προβολή του ΕΑΜ ως συνεχιστή των παραδόσεων του 1821 και η σύνδεση των επαναστατικών εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων με το ΕΑΜ μπόρεσε να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει το λαό για να αγωνιστεί για την απελευθέρωσή του αλλά και να διεκδικήσει το όραμα μιας νέας κοινωνίας.