74 χρόνια από τη Συμφωνία της Βάρκιζας

Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπεγράφη σαν σήμερα στη βίλα Κανελλόπουλου στη Βάρκιζα Αττικής για τον τερματισμό της  αιματοχυσίας των Δεκεμβριανών και τη συμφιλίωση του ελληνικού λαού -όπως λεει στο προοίμιό της- μεταξύ των εκπροσώπων του ΚΚΕ (Γ. Σιάντου), του ΕΑΜ (Μ. Παρτσαλίδη), της ΕΛΔ (Η. Τσιριμώκου) και των εκπροσώπων της κυβέρνησης του Νικ. Πλαστήρα (Ι. Στεφανόπουλου, Π. Ράλλη και Ι. Μακρόπουλου), με την ενεργό συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις των Άγγλων Μακ Μίλαν (υπουργού Μεσογείου) και Ρ. Λήπερ (πρεσβευτή στην Αθήνα).

Η Συμφωνία είχε ως στόχους την αποκατάσταση της ενότητας του κράτους και την επαναφορά της εσωτερικής ειρήνης και πολιτικής ομαλότητας με την ανάπτυξη «ελεύθερου και ομαλού πολιτικού βίου, του οποίου κύριον χαρακτηριστικόν θα είναι ο σεβασμός της πολιτικής συνειδήσεως των πολιτών, η ειρηνική διαφώτισις και διάδοσις πολιτικών ιδεών και ο σεβασμός προς τας ελευθερίας τας οποίας ο καταστατικός χάρτης του Ατλαντικού και αι αποφάσεις της Τεχεράνης διεκήρυξαν και η συνείδησις των δι' αυτάς αγωνιζομένων λαών απεδέχθη».

Οι όροι της Συμφωνίας εξασφάλιζαν την ελεύθερη εκδήλωση των πολιτικών και κομματικών φρονημάτων, την απρόσκοπτη λειτουργία των ατομικών ελευθεριών, όπως του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι, την ελευθερία του Τύπου και την κατάργηση κάθε προηγούμενου ανελεύθερου νόμου, την αποκατάσταση των συνδικαλιστικών ελευθεριών και την άρση του Στρατιωτικού Νόμου.

Σχετικά με το ακανθώδες ζήτημα της συγκρότησης Εθνικού Στρατού προβλεπόταν τακτική στρατολογία (στρατολογικές κλάσεις) με σεβασμό στα πολιτικά και κοινωνικά φρονήματα των στρατευομένων, αποστράτευση του ΕΛΑΣ και της Εθν. Πολιτοφυλακής και παράδοση του οπλισμού τους,  απόλυση των ομήρων του ΕΛΑΣ, εκκαθάριση των δημοσίων υπαλλήλων, του στρατιωτικού προσωπικού και των Σωμάτων Ασφαλείας από τους δωσιλόγους και την επαναφορά εκείνων που είχαν απομακρυνθεί λόγω της αντιστασιακής δράσης τους, καθώς επίσης και τη διενέργεια δημοψηφίσματος (βασιλεία ή δημοκρατία) εντός του έτους και τάχιστα -μετά από αυτό- εκλογές για Συντακτική Συνέλευση.

Η Συμφωνία κυρώθηκε με συνταγματική πράξη που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (φύλλο 68/1965 τεύχος Α') και απέκτησε όχι απλά ισχύ νόμου, αλλά επαυξημένη συντακτική δύναμη.

Το αν έπρεπε ή όχι να υπογραφεί η Συμφωνία της Βάρκιζας με τους όρους που περιλάμβανε είναι ένα ζήτημα το οποίο έχει απασχολήσει διαχρονικά την Αριστερά – και όχι μόνο - από ανώτερα κομματικά στελέχη έως τη βάση. Η συζήτηση επανέρχεται πιο έντονα σε εποχές κρίσης, οπότε η Βάρκιζα γίνεται συνώνυμο με την παράδοση της χώρας στον ταξικό εχθρό και τη συνθηκολόγηση άνευ όρων που ματαιώνει τις ελπίδες των πολλών και προμηνύει (νέα) δεινά για τις λαικές τάξεις. Κρίσεις, επικρίσεις, κριτική και αυτοκριτικές, λαθολογία και παραϊστορικές υποθέσεις του τι θα γινόταν αν. Τι θα γινόταν αν δεν είχε υπογραφεί η Βάρκιζα; Αν συνέχιζε ο ένοπλος αγώνας του ΕΛΑΣ εναντίον των Βρετανών και της κυβέρνησης εκτός Αθήνας; Αν είχε εισακουστεί ο Άρης Βελουχιώτης; Αν ο ΕΛΑΣ δεν παρέδιδε τα όπλα.

Γοητευτικές, πράγματι, υποθέσεις με το πλεονέκτημα της εκ των υστέρων γνώσης. Αυτή ακριβώς η ύστερη γνώση – η γνώση ότι το Αριστερό, κομμουνιστικό, αν θέλετε ή ΕΑΜικό, αν το πάμε πλατύτερα, κίνημα υπέστη τρομοκρατικές διώξεις, επίσημη και  ανεπίσημη, υπό κρατικό μανδύα, καταστολή η οποία οδήγησε τους μισούς στα σίδερα και όσους ξέφυγαν στα βουνά και στο δεύτερο αντάρτικο, στον αιματηρό εμφύλιο, στην ήττα, την υπερορία και το παρακράτος της εθνικοφροσύνης είναι που κάνει τη Βάρκιζα τη ρίζα του κακού για την Αριστερά.

Και είναι ακριβώς αυτή η στερνή γνώση που κάνει κάποιους να  αποτυπώνουν χρόνια αργότερα, μετά την ήττα, τις διαφωνίες τους και τις εκτιμήσεις τους για το τι θα έπρεπε να είχε γίνει.

Στην Ιστορία ωστόσο είμαστε υποχρεωμένοι να πορευτούμε με το τι τελικά έγινε.